دیدنیهای نهبندان| نهبندان شهر سراسر جاذبه-قسمت اول

جاهای دیدنی نهبندان بقدری زیاد هستند که می توان این شهر را به شهر سراسر جاذبه نسبت داد . نهبندان با توجه به تشکیل دادن بخش قابل توجه جاذبه های گردشگری استان خراسان جنوبی یک مقصد گردشگری مناسب می باشد.

شهرستان نهبندان یکی از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی واقع در شرق ایران است. مرکز آن شهر نهبندان است.جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۰، برابر با ۵۷٬۲۵۸ نفر بوده‌است.

جاهای دیدنی نهبندان خراسان جنوبی

آسیاب های بادی نهبندان

آسیاب های بادی یا آسباد ها یکی از نمونه هایی است که گویای این است که بشر خودش را با شرایط محیطی خود وفق می دهد و حد اکثر استفاده را می نماید. منطقه سیستان و خراسان جنوبی محل وزش باد های ۱۲۰ روزه سیستان است ویکی از بهترین مکان ها برای استفاده از انرژی باد می باشد. در مناطق مختلف این منطقه می توان آسباد ها را مشاهده کرد. عکس فوق مربوط به آسباد های روستای خوانشرف در مجاورت شهر نهبندان است. علاوه بر خوانشرف همچنین در روستاهای چهارفرسخ، رومه، میغان، همند، و… نیز آسبادهایی وجود دارد كه تمامی آنها دارای مالكین خصوصی هستند.

آسبادها سازه های بادی است كه در گذشته به منظور آسیاب كردن گندم به كار گرفته می شد و تا ۷۰ سال پیش در منطقه خراسان جنوبی به ویژه در شهر و بخش های نهبندان به خاطر وجود بادهای ۱۲۰ روزه مورد استفاده بوده است. این آسیاب بادها برخلاف آسیاب گندم اروپایی كه به صورت افقی طراحی شده محورهایی به صورت عمودی دارد.
آسبادها آسیایی هستند كه با نیروی باد می‌چرخند. دو دیوار موازی به ارتفاع ۱۰ متر كه به فاصله ۴ متری هم قرار دارند، ساختمان عمومی این آسبادها را تشكیل می‌دهند. در قسمت شمالی این محفظه پره‌هایی بزرگی وجود دارد كه با كمك نیروی باد می‌چرخند. چرخش پره‌ها اهرم بزرگ و سنگ زیرین را به حركت درآورده و عملیات آسیاب كردن شروع می‌شود.

نقشه آسبادهای منطقه نهبندان برگرفته از آسبادهای سیستان و تقریباً مشابه یكدیگر هستند. آسبادهای خوانشرف در دو طبقه ساخته شده‌اند. فضای بالایی آن مكانی است كه بزرگترین قطعات آسیا در آن كار گذاشته شده است.

این فضا از سه طرف محصور و جهت باز آن در معرض وزش باد است. محور آسباد به شكل یك تیر ثابت به طول ۵/۴ تا ۵ متر است كه بر سطح آن شكاف‌هایی مستطیل شكل به وجود آمده تا بازوها در آن قرار گیرند. بازو شامل چوب‌های موازی هستند كه تیرها را در یك حالت عمودی و در معرض باد نگه می‌دارند. سنگ آسیاب شامل دو سنگ هم‌اندازه مدور است كه سنگ زیرین ثابت و سنگ فوقانی متحرك است. طبقه همكف آس‌خانه نیز شامل انبارهای نگهداری آرد و گندم و یك رشته پلكان منتهی به طبقه فوقانی است. این سازه‌ها به دلیل نوع كاربرد فاقد تزئین هستند.

ده سلم نهبندان

ده سلم قناتی دارد که آب آن نسبتا به دیگر روستا ها بیشتر و نسبتا گرمتر است، شاخصه این روستا نخلستان های آن است که در کمتر جایی در خراسان جنوبی دیده می شود.

نخلستان های این روستا در کنار ماسه های کویر مناظر بسیار زیبایی را خلق کرده است که ارزش سفر کردن و دیدن را دارد
توجه به آثاری که از گذشته در روستای دهسلم باقی مانده، قدمت آن به اندازه نهبندان تخمین زده می شود.
با استناد به نوشته های جهانگردان، به ویژه جغرافی دانان قرون وسطی که در نوشته های خود از دهسلم نام برده اند، در می یابیم که آبادی بزرگی بوده و کانال های آب و بازارهایی داشته است.
هنگامی که مقدسی آن را توصیف می کند چیزی جز یک ویرانه نبوده است که اکنون نیز چیزی از آثار گذشته به چشم نمی خورد و تنها علایم باقی مانده از آبادی گذشته که در جنوب دهکده فعلی قرار داشته، خرده سفال های پراکنده، تکه های شکسته سر قلیان های سنگی و دانه های بلوری است که احتمالا به لوازم زینتی مربوط می شده است.
دهسلم آخرین روستای حوزه استحفاظی نهبندان است که در مجاورت استان کرمان قرار دارد.
در روستای دهسلم ویژگی های بارز مناطق کویری متبلور شده و خانه های گنبدی و گلی، نخلستان های خرما و … جلوه هایی از زیبایی های این روستا است در گوشه ای از نخلستان خرمای آن و در بافت قدیم روستا قلعه قدیمی دهسلم قرار دارد که دیوارهای آن هنوز پا بر جاست.

علاوه بر این قلعه، دو قلعه قدیمی دیگر هم در این روستا وجود دارد که هر کدام نام و قنات مخصوص به خود داشته و به نام های قلعه محمدتقی خان، ده بالا و شوره گزک معروف هستند.
در این روستا پرورش شتر، شغل اصلی اهالی است و به دلیل این که قنات روستا نسبت به روستاهای دیگر پر آب تر است، کشاورزی نیر رونق زیادی دارد و علاوه بر خرما، گندم، جو و پنبه هم در آن کشت می شود.
در مورد وجه تسمیه روستای دهسلم در اسناد و حافظه تاریخی مردم نقل و قول های متفاوتی ثبت و ضبط شده است.عده ای بانی آن را پسر فریدون می دانند. ،برخی نیز بر این عقیده اند که این روستا نام خود را از یکی از سرداران ابومسلم خراسانی گرفته و وی در زمان خلافت یزید، حکمران خراسان و سیستان بوده و نامش سلم بن زیاد بوده است، عده ای از اهالی روستا نیز معتقدند که در ابتدا دو برادر به نام های سلم و تور، قنات های این روستا را آباد کردند که دهسلم کنونی را سلم آباد کرده و به ده سلم معروف شده و تور هم روستای تور را آباد کرده که در منطقه شاهکوه واقع شده که فاصله چندانی با هم ندارند.

روایت دیگری نیز بر این مضمون وجود دارد که اولین نفری که قنات این منطقه را آباد کرده، احتمالا نامش سلم، سلیم یا سلطان بوده که این روستا به نام دهسلم مشهور شده است.

تالاب کجی نهبندان

تالاب كجی نمكزار نهبندان با دارا بودن چشم اندازی بسیار زیبا، در ۷۵ كیلومتری نهبندان و در حاشیه محور این شهرستان به بیرجند قرار گرفته است.مساحت این تالاب ۲۲ هزار هكتار و ۷۶۵ متر مربع می باشد و با وجود خشكسالی های چند سال اخیر در این شهرستان، اما همچنان زنده و پایدار مانده است.
این تالاب شوره ‌زاری وسیع است كه به خاطر پایین بودن از سطح ارتفاع آن نسبت به مناطق اطراف و با توجه به شوری زیاد خاك آن به دریاچه‌ای پوشیده از نمك و به رنگ سفید تبدیل شده است.
از آنجا كه در فصل‌های پاییز و زمستان این تالاب دارای آب می باشد، لذا به محل امنی برای پرندگان آبزی تبدیل شده و همه ساله پذیرای پنج هزار پرنده مهاجر و بعضا از نوع نایاب كشور است.
البته گونه‌های پرندگان مهاجر آبزی و كنار آبزی این تالاب ۱۴ گونه برآورد شده و از این پرندگان مهاجر می‌توان به عقاب طلایی، زاغ‌بور، دال، زاغی، كنجشك درختی، پرستو، هدهد، دم جنبانك ابلق، چكاوك كاكلی، هوبره، سبزه قبا، جغد كوچك، بلدرچین معمولی و زاغ نوك قرمز اشاره كرد.

پرنده ‘ زاغ‌بور’ منحصربه فردترین و پرنده آندمیك ایران (تنها در ایران وجود دارد) به شمار می‌آید و تالاب كجی نمكزار نهبندان زیستگاه این پرنده زیبا است.

زاغ‌بور جز آن دسته از پرندگانی است كه فقط در ایران و آن هم در استان‌های سمنان و یزد و بویژه در خراسان جنوبی و شهرستان نهبندان زندگی می‌كند.
از زاغ‌بور به عنوان جواهر كمیاب و نادر كویر یاد می‌كنند همچنین این پرنده با زیبایی‌های خاص خود یكی از قابلیت‌های گردشگری كشور و شهرستان نهبندان محسوب می‌شود.

این پرنده ۲۴ سانتی‌متر طول دارد و شبیه هدهد اما بدون تاج سر و دارای دم و منقارسیاه و بلند با اندكی خمیدگی به پایین و بال‌های پهن است.
رنگ پر و بال آن نخودی مایل به قهوه‌ای، صورت كمرنگ‌تر و از قاعده منقار تا چشم‌ها لكه سیاه ‌رگه مانند و نیز لكه سیاه بزرگی در بالای سینه‌اش مشاهده می‌شود.

پاهای آن بلند و سیاه است و برای دویدن در بیابان تكامل یافته‌ و در حقیقت بیشتر به هدهد و چكاوك هدهدی شبیه است.
این پرنده بسیار فریبنده و زرنگ و دمش را اندكی به صورت پره ‌مانند نگه می‌دارد و بیشتر روی زمین راه رفته و به سرعت می‌دود تا از مقابل دیدگان پنهان شود.

این پرنده را در مناطق استپی، بیابانی، بیابان‌های ماسه‌ای با گیاهان پراكنده و دشت‌های پوشیده از گیاه قیچ می‌توان مشاهده كرد و زاغ‌بور در میان بوته‌های مختلف نظیر قیچ آشیانه می‌سازد و در اردیبهشت ماه حدود چهار تا شش تخم می‌گذارد. همچنین این پرنده از حشره‌ها و دانه‌های گیاهان تغذیه می‌كند.

‘هوبره’ یكی دیگر از پرندگان خاص این تالاب می باشد كه از حدود ۶۰ سانتی‌متر طول برخوردار است و تقریبا هم اندازه میش‌ مرغ و از زنگوله بال بسیار بزرگتر است.
هوبره از نظر ظاهری شبیه بوقلمون است و به طور كلی پر و بال قهوه‌ای زیر تنه خاكستری و دسته پرهایش سیاه و سفید بلند كه از دو طرف گردنش آویزان و حالت دامن مانندی دارد.

زیستگاه اصلی این پرنده در مناطق دشتی، تپه‌ ماهورها، ریگزارها، بیابان‌ها، نواحی كویری با بوته‌های پراكنده یا علف‌های كوتاه و حاشیه گند مزارع است.
حدود ۳۲ نوع پرنده هوبره در دنیا وجود دارد و جنس نر و ماده آن شبیه یكدیگرند اما پرنده نر در حدود ۱۰‏‎‎ درصد از پرنده ماده بزرگتر‏‎ است.
تالاب كجی همچنین زیستگاه ۱۴ گونه پستاندار نظیر پامسواكی بزرگ، گرگ، روباه، تشی، خرگوش، خارپشت، كفتار و پایكا می باشد و علاوه بر اینها این تالاب زیستگاه ۱۰ گونه خزنده نظیر دشتی، جعفری، پلنگی و مارهای قیطانی می‌ باشد.
این تالاب همچنین با برخورداری از برآمدگی‌های خشكی همراه با پوشش گیاهی مناسب برای تخمگذاری پرندگان محسوب می‌شود.
قیچ، تاغ و گز از گیاهان و پوشش گیاهی مهم و عمده تالاب كجی نمكزار نهبندان به شمار می‌رود و این گیاهان از پوشش نسبتا خوبی در این منطقه برخوردار هستند.

به دلیل بارندگی‌ها و رحمت الهی در شهرستان این تلاب از آب پر و مواج شده كه در كنار آن بوته‌های فراوان گز، آتریپلكس، هالوكنموم و نی به چشم می‌خورد.
تخریب زیستگاه به دلیل گسترش فعالیت‌های كشاورزی، قطع درختان و بوته‌ها، حضور دام و چرای بی‌رویه از عوامل تهدید كننده زیستگاه این پرنده نادر است و نیازمند مراقبت و حفاظت ویژه است و از آن می‌توان به عنوان استعداد بالقوه گردشگری یاد كرد.

موزه مردم شناسی نهبندان

این موزه در خانه سالاری، از خانه‌های تاریخی زیبای شهر نهبندان و در داخل بافت تاریخی این شهر واقع شده است که دارای وسعتی حدود ۱۸۰۰ متر‌مربع می‌باشد.
خانه سالاری از نوع خانه‌های دو ایوانی است و با توجه به سبک معماری موجود، این خانه در اواخر دورة قاجار ساخته شده و در دوره‌های بعد الحاقاتی به آن افزوده گردیده است.
قسمت‌های مختلف موزه عبارتند از: نمایشگاه عکس‌های بناهای تاریخی، لباس‌های محلی، مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی، قالی بافی و نخ ریسی و… .
آسباد‌های نهبندان به عنوان یکی از نمادهای این شهر شناخته شده‌اند و در بخشی از موزه ماکت یکی از آسبادها به نمایش در آمده است.

آبشار کنده گاو

آبشار گنده گاو دراستان خراسان جنوبی واقع است. این آبشار در استان خراسان جنوبی، شهرستان نهبندان، بخش شوسف، منطقه چاهدراز قرار گرفته و دارای طبیعت بسیار زیبا و دیدنی است. نامگذاری آن به گنده گاو به این دلیل است که در زمان های قدیم مردم این منطقه گله های گاو خود را برای چرا به این منطقه می فرستادند و این گاو ها به علت بیماری ناشی از مصرف آب آبشار تلف می شدند. در اثر فساد لاشه ها بوی متعفنی منطقه را فرا میگرفته از این روی نام گنده گاو به آن داده شده است. همچنین دلیل نامگذاری به گنده آب وجود گوگرد فراوان در آب است که علاوه بر بوی بد دارای مزه بسیار تلخی نیز هست و در صورت شرب باعث ایجاد مسمویت خواهد شد.

مدرسه هدایت نهبندان

این بنا در سال ۱۳۰۷ ه.ش به عنوان نخستین مدرسه شهر نهبندان ساخته شد. این بنا تک ساختمانی است در داخل یک محوطه، کف بنا نسبت به زمین در حدود۶۰ سانتی متر مرتفعتر است.

مهمترین ویژگی این بنا اصل قرینه سازی در آن است به گونه ای که با ایجاد یک محور با جهت شمال شرقی، جنوب غربی عناصر معماری به صورت قرینه در دو طرف این محور ایجاد شده است.بنا در دو ضلع جنوب غربی و شمال شرقی دارای دو ایوان ستوندار است.هرکدام از ایوان ها با چهار ستون چهار ضلعی به داخل بنا امتداد می یابند.فضای داخلی بنا شامل یک دالان سراسری و شش اتاق است. دالان که در امتدا محور بنا قرار دارد، در دو سر به ایوان ها و در دو ضلع خود به اتاق ها راه می یابد. در هر ضلع از دالان سه اتاق قرار دارد که به وسیله تاق و تویزه پوشیده شده است.هر اتاق دارای چهار تویزه است که حد فاصل این تویزه ها به صورت گنبدی پوشیده شده است.دالان نیز دارای پوشش گهواره ای است. هر کدام از اتاق ها به وسیله دو پنجره به محوطه مشرف می شوند. دسترسی به پشت بام بنا از طریق یک رشته پلکان که در ایوان ضلع شمال شرقی قرار دارد امکانپذیر است. مصالح مورد استفاده در ساخت بنا خشت خام ، آجر برای نما، کاهگل، گچ و چوب برای درب ها و پنجره ها است(نصرآبادی، b1380 :2).
۱۲) قدمت اثر: این بنا در سال ۱۳۰۷ه.ش( درزمان حکومت پهلوی یکم) ساخته شده است.

کویر دهسلم نهبندان

روستای دهسلم در ۸۵ کیلومتری غرب شهرستان نهبندان در مسیر جاده نهبندان شهداد قرار دارد. کویرلوت جزء گرم ترین نقاط کره زمین محسوب می شود. گرما چنان است که لاشه حیوانات تجزیه نمی شود. قدرت تبخیر آب به گونه ای است که پیش از تجزیه شدن لاشه توسط باکتریها، خشک می شود. این منطقه، را شعبه ای از کره ماه در روی زمین می دانند.

کلوت به عنوان مشخصه بارز کویرلوت در فاصله ۲۵ کیلومتری شهداد و کمتر از نیم ساعت رانندگی منطقه ای متضاد از کوهستانهای سرد ایران قرار دارد. اوایل فصل بهار این کوهها پوشیده از برف است و برای عشایر، ییلاق خوبی به حساب می آید. زمستانها که شهداد زیرپای گردشگران زیادی قرار می گیرد، سرمای سیرچ تا مغز استخوانشان را می سوزان.
شهر افسانه ای “کلوت “ها، در ۱۳۰ کیلومتری نهبندان- منطقه ای شگفت انگیز در نزدیکی شهداد- اما روایتگر تاریخ طبیعت کرمان است. در شهر افسانه ای کسی زندگی نمی کند، نمی توانسته زندگی کند. در این منطقه هیچ موجود زنده ای مجوز حیات ندارد- حتی باکتریها. کلوت ساختاری از حرکت باد در دل نرم خاک کویر دارد که در طول سالیان سال شکل گرفته است؛ اگر نمی باران بر تن خشک کویر باریده باشد، خاکهای تل شده بر گرد سنگی را بر هم استوار کرده و سازه ای را به وجود آورده است که گویی بنایی خشتی از تمدن ما قبل تاریخ است. سفر بدون راهنما در “کلوت”ها خطرناک است، چرا که هر آن امکان گم شدن در این شهر خیالی با ۱۱۰ کیلومتر طول و ۵۰ کیلومتر عرض وجود دارد.

مرتفع ترین هرمهای ماسه ای دنیا، ۴۰ مخروط آتشفشان کواترنر، پهنه های وسیع ماسه و ریگ با طیف رنگی قهوه ای روشن تا خاکستری و سیاه نظیر «گدار باروت»، پهنه های شنی مواج، تپه های شنی پوشیده از گیاه، کویر پاشتری (سطح این نوع زمینها این طور به نظر می رسد که پس از بارندگی زیاد خیس شده و تعدادی شتر روی آن راه رفته اند) و هامادا (دشتهایی از ریگ) و رود شور شگفتیهای بی نظیر دشت لوت به شمار می روند.
اسکی روی شن هرچند تاکنون در ایران عملی نشده ولی پتانسیلهای زیادی برای سرمایه گذاری و جذب توریست دارد.

مسجد چهار فرسخ

مسجد چهار فرسخ دارای پلانی چهارضلعی به طول ۱۰/۱۸ و عرض ۶۰/۱۰ و ارتفاع ۱۰/۴ متر و مساحت ۱۷۵ متر مربع می باشد که کشیدگی این بنا در جهت شمالی – جنوبی است این مسجد دارای فضاهای ورودی ، صحن حیاط ، ایوان های نیمه مسقف وضوخانه و شبستان می باشد .

ورودی این بنا از ضلع شمالی فضا می باشد و مناره هایی که از قسمت های الحاقی بنا می باشد در هر سمت این ورودی قرار گرفته است . پس از عبور از ورودی به صحن حیاط این مسجد وارد می شویم که دارای طول ۷ و عرض ۴ متر می باشد . در هر سمت این حیاط دو ایوانچه قرار گرفته است که دارای عمق حدود ۳۰/۲ متر می باشد .
وضوخانه در اولین ایوان ضلع غربی این حیاط قرار گرفته است که پس از عبور از این حیاط به شبستان اصلی مسجد می رسیم که دارای طول ۴۰/۹ در عرض ۲۰/۹ متر می باشد . این شبستان دارای ۹ چشمه طاق می باشد . چشمه طاق مرکزی بزرگترین چشمه طاق این شبستان است . همچنین در ضلع غربی این شبستان ۳ پنجره برای ورود نور به این فضا تعبیه شده است . جنس اصلی مصالح این بنا خشت های ۳۰×۳۰ س.م به همراه ملات کاه گل و همچنین اندود داخلی گچ می باشد.