نیریز یکی از شهرهای استان فارس در ایران است. این شهر، مرکز شهرستان نیریز است. نیریز در میانه جنوب و مشرق شیراز هوایی معتدل دارد اما نسبت به شهرهای همجوار سیرجان و استهبان هوای نسبتاً گرم تری دارد.
وجه تسمیه
بعضی گفتهاند به علت وجود معادن آهن و صنعت اسلحه سازی در قبل از میلاد واژه نی ریز به معنای نیزه ریزنده‌است. روایت دیگر به معنی نی ریزنده به علت وجود نی زارها در اطراف دریاچهٔ بختگان میباشد.
عقیدهٔ دیگری دربارهٔ نام «نی ریز» وجود دارد که آن را مرکب از «نی» به معنای «شهر» و «ریز» به معنای «رود» ویا به‌طور کلی «آب» می‌شمارد. واژهٔ «نی» و صورت تغییریافتهٔ آن «نِه» – به معنای شهر – را می‌توان در نام شهرهای نیشابور، نهبندان، نهاوند یافت. واژهٔ «ریز» و صورت تغییریافتهٔ آن «لیس» -به معنی آب – را هم در نام شهرهای تبریز، مهریز، تفلیس، بدلیس می‌توان سراغ کرد. با این تحلیل ریشه‌شناختی، نام نیریز به معنای شهرِ رود، یا شهر دریاچه خواهد بود که با توجه به نزدیکی نیریز به دریاچهٔ نیریز، دور از ذهن نمی‌باشد.
جاهای دیدنی نی ریز
قلعه اس پی آر
این قلعه در شرق نی ریز توسط انگلیسی‌ها ساخته شده‌است. هم اکنون این قلعه در بلوار نصر میباشد که در حال ویرانی میباشد و میراث فرهنگی توجه چندانی به این بنای تاریخی ندارد باید متذکر شد که اولین خطوط ارتباطی تلگراف و مورس در نی ریز توسط انگلیسی‌ها و در همین مکان افتتاح شد. گفته می شود این قلعه با نیروی کاری مردم درحدود ۱۰۰ سال قبل ساخته شده است.
چشمه پلنگان
چشمه پلنگان ، واقع در نیریز در استان فارس است. این چشمه که از دامنه کوه سلطان شهباز در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی نیریز سرچشمه می‌گیرد، سیراب‌کننده باغات انجیر، انار و بادام اطراف شهر نیریز و باعث رونق تفرجگاه پلنگان است.منطقه پلنگان پذیرای گردشگران و حتی توریست‌ها بخصوص در فصل بهار و تابستان میباشد. و تفرجگاه اصلی مردم شهر نی ریز در روز ۱۳فروردین هر سال میباشد.
باغ بیشه
در قسمت جنوب دره، باغ بیشه و چشمه‌ای با آب زلال و گوارا و جود دارد. درختان انجیر و بادام کوهی سراسر کوههای این منطقه را پوشانده و در بهار پوشش گیاهی از گلهای شقایق به چشم می‌خورد.
چشمه برنجزار
چشمه برنجزار از دره پلنگان سرازیر شده و در آخر به استخر می ریزد.در فصل بهار مخصوصا در عید نوروز یکی از بهترین انتخاب های شما مردم عزیز می تواند این تفرجگاه دیدنی و بسیار زیبای شهر نی ریز باشد.
بیدبخون
بید بخون در جنوب نی ریز و حدود ۵ کیلومتری نی ریز واقع شده‌است.شهرت این مکان به دلیل وجود سه درخت چنار قدیمی و چشمهٔ یاقوتی میباشد.در اطراف این مکان نیز درختان انجیر، ارژن، بادام و بادام کوهی به چشم می‌خورد.علت این نام گذاری وزش بادها به سمت درختان بوده که در اصطلاح به آن بید بخوان گفته می‌شود که به زبان محلی بید بخون معروف است.
مسجد جامع کبیر
مسجد جامع کبیر نیریز، یکی از کهن‌ترین مسجدهای ایران و به باور برخی از آتشکده‌های زرتشتیان بوده که در دوره اسلامی به مسجد تبدیل شده است. ایوان‌های به جا مانده از این مسجد به شیوه معماری دوره ساسانیان ساخته شده است.این بنا در نهم مرداد 1312 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
شهرستان نیریز با پیشینه تاریخی کهن در استان فارس، آثاری ارزشمند و در خور توجه از دوره‌های مختلف تاریخی به ویژه بناهای مذهبی از سده‌های نخستین ورود اسلام به ایران را در خود جای داده است.
یکی از این بناهای ارزشمند، مسجد جامع نیریز به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران به شمار می‌رود. این بنا با تأثیر از معماری ساسانی و نقشه‌ای تک ایوانی ساخته شده و در طول دوره‌های مختلف، بخش‌هایی به آن افزوده و تعمیراتی در آن صورت گرفته و در زمره آثار برگزیده از سیر تکامل هنر و تزئینات معماری ایران قرار گرفته است.
کتیبه‌های گچبری این بنا علاوه بر مدارک تاریخی، حاوی مضامینی مذهبی در مدح و ستایش پیامبر و امامان شیعه بوده و به خوبی انعکاس‌دهنده اندیشه‌ها و اعتقادات پیدا و پنهان بانیان آن است.
برخى این مسجد را آتشکده دانسته و گفتهاند که در دوره ساسانیان، آتش مقدس را از آتشکده کاریان به آنجا مى‌‌‌‌آورده‌‌‌‌اند در اینکه در نیریز آتشکده بوده، تردیدى نیست، امّا اینکه این مسجد در مکان آتشکده بنا شده، جاى تردید است.
مقدسى در احسن التقاسیم در نیمه اول سده چهارم هجرى قمرى ذیل معرفى نیریز از مسجدى در کنار بازار یاد کرده و گفته است: «و نیریز کبیره الجامع الى جانب السوق …» . به احتمال منظور از «جامع کبیر» مسجد جامع کبیر کنونى است. مهم‌ترین تحقیق درباره این مسجد، توسط آندره‌‌‌‌گدار در اوایل سده بیستم میلادى انجام گرفته و با عنوانِ «مسجد جمعه نیریز » به زبان فرانسوى در آثار ایران به طبع رسیده است.
قدیمی‌ترین تاریخى که در این مسجد بر جاى مانده سالِ 363 ه . ق. تاریخ محراب است که البته بناى مسجد به احتمال زیاد به پیش از این تاریخ باز مى‌‌‌‌گردد. گدار معمارى این مسجد را از نوع معمارى دوره ساسانى مى‌‌‌‌داند که تا سده‌‌‌‌هاى نخستین اسلامى هنوز رواج داشته است.
به گفته وى مسجداولیه ایوان ساده‌‌‌‌اى بیش نبوده است که در طى قرون متمادى بیوتات و بناهاى دیگرى به آن افزوده‌‌‌‌اند. چنانکه گفتهاند: «در ابتدا نوعى مسجد وجود داشته است که تنها مشتمل بر یک ایوان بوده و ساختمان‌‌‌‌هاى وابسته عموما در دوره‌‌‌‌هاى بعدى به آن اضافه شده است».
طاق عمارت از نوع ناودانى شکسته ممتد اواسط قرن چهارم هجرى است. ایوان که سر در اصلى آن سرتاسر باز و ضلع انتهایى که محراب در آن تعبیه شده کاملاً بسته و بى‌‌‌‌روزن است. در گذشته بر هر یک از اضلاع جانبى خود پنج طاق‌‌‌‌نماى گود داشته است.
همه کتیبه‌‌‌‌ها در ته ایوان و در قسمت داخل اطراف و کنار محراب نقش شده‌‌‌‌اند. قدیمی‌ترین تاریخ، چنانکه گفته شد 363 ه . ق. است. علاوه بر آن تاریخ‌‌‌‌هاى دیگرى نیز در آن دیده مى‌‌‌‌شود که نشان از تعمیر، بازسازى و الحاق بناهاى جدید در دوره‌‌‌‌هاى مختلف دارد.
مسجد جامع صغیر
به مسجد بازار نیز شهرت دارد (مسجد امام خمینی کنونی). بنای قدیمی این مسجد چند سال پیش تخریب شد. تاریخ بنای آن به‌طور دقیق دانسته نیست. برخی تاریخ آن را سال ۶۸ ه.ق گفتهاند که البته بعید به نظر می‌رسد، زیرا مقدسی که در سده چهارم ه.ق از این شهر دیدن کرده، فقط از یک مسجد جامع خبر داده که به احتمال زیاد می‌بایست منظور مسجد جامع کبیر باشد.
همچنین تاریخ بنای آن را در سال ۷۳۳ ه.ق نیز گفتهاند. کتیبه‌ای سنگی بر سردر مسجد موجود بوده که تاریخ ۸۴۰ ه.ق را داشته‌است. در این مسجد دو کتیبه تاریخی بوده‌است. نخست، کتیبه فرمان شاه طهماسب اول صفوی و کتیبه دیگر شرح وقایع سید یحیی دارابی در دوره ناصرالدین شاه است. این مسجد پس از خراب شدن از طرف شخصی به نام کلو یعقوب خان قصاب تعمیر گردیده که در کوچه گچی مربوط به این تعمیر این جمله خوانده شده:
«امر بعمارت هذا المسجد الشاب المکرم کلو یعقوب قصاب».
آبشار تارم
این آبشار در پنج کیلومتری نی ریز و در دامنه کوه های جنوبی این شهرستان واقع بوده و تلفیقی از زیبایی های طبیعی چون چشمه، کوه، جنگل یک قنات زیبا به نام ابازردشت بر زیبایی آن افزوده است. شهرستان نیریز در ۳۵ کیلومتری شمال شرق استهبان و دویست کیلومتری شیراز واقع است و طبیعت زیبای آن از نی ریز گرفته تا ارسنجان، در نوع خود دیدنی و جذاب است.آب آبشار و چندین چشمه در نزدیکی آن پس از عبور از میان درختان انجیر به گورآب میریزد. آبشار در حدود ۱۱۵ متر ارتفاع دارد و آبشاری فصلی است.
روستای کوشکک
دهستان بختگان یکی از دهستانهای شهرستان نی ریزواقع در استان فارس می باشد،که روستاهای کوشکک،جهان آباد،حسن آباد،دهمورد، فیچقان، تله خاکی روستاهای این دهستان هستند. روستای کوشکک به عنوان مرکز این دهستان شناخته می شود که در موقعیت ۲۹درجه و۴۰دقیقه شمالی و۵۳درجه ۵دقیقه طول شرقی قرار دارد. روستای کوشکک از مرکز بخش (آباده طشک) ۲۲ کیلومتر واز مرکز شهرستان (نی ریز)۹۰ کیلومتر فاصله دارد.این روستا از شمال غرب با روستای جهان آباد و از جنوب با دریاچه بختگان و از شرق و غرب با زمینهای کشاورزی روستا مجاورت دارد.کوشکک از نظر لغوی به معنی قصر کوچک میباشد.
روستای رودخور
رودخور ، روستایی بی نظیر از توابع نی ریز است. طبیعت دلنشین روستا با مردمانی از جنس نور ، مکان های واقعاً دیدنی و زیارتگاه امامزاده سید محمد که از نوادگان امام کاظم (ع) اند در روستای ریزاب، فضایی متفاوت را به وجود آورده است. آسمان شب هایش واقعاً دیدنی است و روزهایش پر شعف و نشاط ،آنقدر طبیعتی است زیبا و متنوع که کلمات هم در تعریف کردنش کم آورده اند.
روستای دهمورد
روستای دهمورد یکی از بکر ترین وسرسبز ترین روستاهای استان فارس است که در ۸۵ کیلو متری شهرستان نیریز واقع می باشد جمعیت این روستا بالغ بر ۳۲۰۰نفر می باشد بناب تفرج گاه بسیار زیبای این روستا ست که همه روزه پذیرای مردم سراسر استان است.
دریاچه بختگان و دریاچه طشک
دو دریاچه طشک و بختگان در فاصله 10 کیلومتری غرب شهر نی ریز قرار دارد و از بزرگترین و پرآب ترین دریاچه های کشور به شمار می روند؛ این دو دریاچه از هم فاصله ای ندارند و در برخی از سال های پرباران به هم می پیوندند.
دریاچه های طشک و بختگان و مناطق کوهستانی بین آن ها همراه با جزایر متعددی که در این دریاچه ها وجود دارند، مجموعه بسیار باارزشی را به وجود آورده اند.
مهم ترین منبع تامین کننده آب این دریاچه ها، آب رودخانه های کُر و سیوند می باشد؛ این دو رودخانه در محل پل خان مرودشت به هم متصل شده و شاخه اصلی آن به طول حدود 100 کیلومتر پس از آبیاری مزارع منطقه کُربال، به دریاچه بختگان می ریزند.
در سال های کم باران و به ویژه در فصل تابستان، ورودی دریاچه بسیار ناچیز است که در برخی سال ها منجر به خشک شدن این دو دریاچه می شود؛ آب این دریاچه ها شور بوده و نوع پوشش گیاهی اطراف دریاچه بستگی به میزان شوری آب دارد و در محل هایی که آب از شوری کمتری برخوردار است بیشه زارها و نی زارهای بزرگی را تشکیل داده است.
این دریاچه ها تعدادی جزایر خالی از سَکَنه دارند که مهم ترین آن ها جزیره نرگس است که از زیستگاه های مهم پرندگان مهاجر است. در اطراف این دریاچه ها، درخچه های پسته وحشی، بادام کوهی، کِیکُم و قیچ دیده می شود. علاوه بر آن پرندگان قابل شکاراز قبیل کبک تیهو کبوتر وقمری دارکوب جغد وهوبره در اطراف دریاچه زندگی می کنند.
زیستگاه های این دریاچه نیز هر ساله در فصل پاییز میزبان ده ها هزار پرنده مهاجر از قبیل فلامینگو، درنا، غاز، آنقوت و تیجه می باشند. کف دریاچه ها در محل ورود آب شیرین پوشیده از گیاهان آبزی بوده و در نتیجه محل بسیار مناسبی برای زندگی آبزیان و ماهی ها می باشد. دریاچه های بختگان و طشک علاوه بر قابلیت های گردشگری، از ارزش اکولوژیکی و زیست محیطی قابل توجهی برخوردار می باشند.
