بازار هر شهر معمولا اولین جایی‌ست که آدم برای خرید به آن سر می‌زند، چون هم تاریخ زنده هر شهری‌ست و هم اجناس خوبی می‌شود در آن پیدا کرد. بازار قم، یکی از زیباترین بازارهای ایران است؛ به‌خصوص وقتی سر بلند کنیم و سقفش را ببینیم.بازار سنتی قم که همواره بوی عطر از آن به مشام می‌رسد سال‌هاست میزبان مسافرانی است که سوهان و مهر و سجاده را می‌خرند تا به‌عنوان یادگار هدیه کنند.تیمچه بزرگ قم (بازار) یکی از بناهای تاریخی و زیبای قم به شمار می‌آید که در نزدیکی مجموعه آرامگاهی حضرت معصومه(س) واقع شده است، معماری این بنا در دوره قاجاریه و توسط استاد حسن قمی(هنرمند و معمار مشهورآن دوره) صورت گرفته است.
بازار قم با مجموعه ای از راسته، چهار سوق، سرا و تیمچه، جزیی از بافت قدیم شهر قم به شمار می‌رود و این مجموعه شامل دو راسته سر پوشیده با پوشش گنبدی است. سرپوشیده بودن بازار یک سو به سنت معماری بازار باز می‌گردد و ازسوی دیگر به خاطر گرمای شدید تابستان و سرمای شدید زمستان و ناشی از هوای کویری قم است. همچنین مصالح ساختمانی مورد استفاده در بازار قم با توجه به امکانات محیطی از خشت، آجر، گل وسنگ فراهم آمده است.
علاوه بر بخش سرپوشيده، بازار قم دارای سراهايی نيز است كه مجتمع تجاری بدون سقف هستند و معمولاً به تجارت عمده می پردازند؛ اين سراها در حقيقت همان كاروانسراهای ديروز هستند و شمار و وسعت آنها نشان دهنده اهميت اقتصادی آنها است.
بخش های وسيعی از بازار قم يعنی بازار كهنه در دوران صفويه و در پيرامون مسجد جامع بنا شد و تا پايان دوره قاجاريه بناهايی كه بدان نياز بود در آن جای گرفت؛ در دوران ناصرالدين شاه بازار قم رو به گسترش نهاد و “بازارنو” احداث شد ودر دو سوی اين راسته نو، بناهای تازه ای مثل تيمچه بزرگ ساخته شد .
معماری این بنا که بزرگترین سقف ضربی ایران را در خود جای داده، توسط استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی در سال ۱۲۶۱ هجری خورشیدی طراحی و اجرا شد. متولی بنا سید محمود طباطبایی از تجار قم بوده که پدر سید حسین طباطبایی قمی است. این سازه متشکل از دو طبقه با ۱۲ غرفه و دارای ارسی‌هایی بوده که بیشتر آنها از بین رفته‌اند. بالای حجره‌ها در زوایا مقرنس گچی انجام گرفته است.
سقف تیمچه دارای سه چشمه است که قسمت وسطی دارای دهانه و ارتفاع ۱۵ متر است. گنبد از نوع عرق چینی و پوشش زیر آن شمسه کاری با اسلوب رسمی بندی و یزدی بندی است. همچنین تیمچه بزرگ قم بزرگترین سقف ضربی ایران را در خود جای داده است.
تیمچه‌های متعددی در دوران قاجار در شهرهای مختلف مانند کاشان، تهران، تبریز و شیراز ساخته شد که آنها فضاهایی دارای کاروانسراهای کوچک و غالبا دارای فضای میانی مسقف به منظور تمرکز مشاغل خاص بودند و تیمچه بزرگ قم نیز امروز به مشاغل مرتبط با فرش، از جمله خرید، فروش و ترمیم فرش و تابلوفرش‌های دستباف اختصاص پیدا کرده است.
تیمچه دارای دو در ورودی از راسته بازارنو شامل یک در ورودی اصلی و یک در ورودی فرعی و نیز یک ورودی از کوچه سید اسماعیل به سرا ست و جلوخان تیمچه دارای ابعاد 3 متر در 5.5 متر است که در بدنه‌های آن حجره‌هایی قرار گرفته است.
در مجموع بناهای تیمچه بزرگ قم دارای 42 حجره است که 27 حجره در طبقه همکف و تعداد 15 حجره در طبقه اول قرار گرفته‌اند. هرچند ابعاد حجره‌ها متفاوت هستند اما دارای تناسب مشابهی هستند و فرم مستطیلی دارند. همچنین بخش شاه نشین که به محل اسکان رئیس و ناظر اصلی بنا اطلاق می‌شود، دارای ویژگی‌های تزئینی و معماری خاصی مانند ظرافت مقرنس‌ها و اجرای دقیق تزئینات است.
مساجد موجود در بازار قم با توجه به مقدم بودن وظايف مذهبی مسلمانان بر ديگر امور، كاربری خود را از گذشته های دور تاكنون حفظ كرده اند؛ علاوه برمسجد جامع كه نزديك بازار كهنه قرار دارد،در بازاركهنه و نو تعدادی مسجد بزرگ و كوچك با فاصله های اندك برای تأمين نيازهای معنوی كسبه و بازاريان و مشتريان و ساكنان اطراف بازار وجود دارد تا با شنيدن بانگ اذان در كوتاه ترين زمان به ادای نماز بپردازند.اساسا مسجد در بازار قم به عنوان معبری برای وارد شوندگان مطرح است تا با ذکر و یاد خدا وارد بازار شوند و هنگام نماز، یاد خداوند آنها را از کم فروشی، تقلب و بی عدالتی باز دارد و همین امر موجب حضور توام بازار و مسجد طی قرون متمادی شده است.مسجد روابط روحی و معنوی حیات اجتماعی را تأمین می کند و بازار، روابط اقتصادی جامعه را حیات می‌بخشد.همين امر موجب حضور توام بازار و مسجد طی قرون متمادی شده است. مسجد روابط روحی و معنوی حيات اجتماعی را تأمين می كند و بازار، روابط اقتصادی جامعه را حيات می بخشد. مساجد موجود در بازار قم عبارت اند از مسجد مسگرها، مسجد ملا جعفر، مسجد امام حسين (ع)، و دو مسجد بدون نام ديگر در بازار نو و مسجد نجارها، مسجد رضويه، مسجد ميدان كهنه (پامنار) و دو مسجد نماز خانه ای در بازار كهنه.
تیمچه بزرگ قم در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۹۰۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
