مجموعه‌ی تاریخی بازار اراک، از دیگر جاذبه‌های دیدنی اراک است که در زمان فتحعلی شاه قاجار در بافت مركزی شهر سلطان آباد به دست «یوسف خان گرجی» بنا شده است و تلفیقی از معماری مدرن و سنتی ایران را در خود دارد و امروزه به یکی از مراکز تجاری پررونق و شلوغ تبدیل شده است.در این بازار که از آن به بازار سرپوشیده نیز یاد می‌شود می‌توان وسایل مورد نیاز زندگی را تهیه کرد. قدمت این مجموعه‌ی تاریخی به زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار و اوایل قرن ۱۳ هجری قمری بازمی‌گردد.
مساحت كل مجموعه بازار بالغ بر 14 هكتار است و در قدیم در چهار طرف بازار چهار دروازه به نام‌های قبله، راهزان، شهرجرد و حاج علی‌نقی وجود داشته كه در گذر زمان از بین رفته‌اند. مصالح به كار رفته در بازار اراك ملات گچ، آهك، خشت و خاك رس است.مجموعه تاریخی بازار اراك در سال 1228 در قلعه سلطان آباد ساخته شده و نقشی اصلی و محوری داشته و علاوه بر واحدهای تجاری در این مكان مسجد، مدرسه، حمام و آب انبار نیز تعبیه شده است.
این بازار قطب مهم خرید و فروش فرش دستباف بوده و انواع مراكز خرید، فروش، پخش و توزیع كالا و فعالیت های مورد نیاز مردم در آن رونق داشته است.
این بنای تاریخی ارزشمند دارای سردری زیبا با طراحی چشم نواز بوده كه یوسف خان گرجی والی اراك در زمان ساخت آن عبارت «نمود یوسف ثانی بنای مصر جدید» را بر آن حك كرده بود كه به حروف ابجد سال ساخت این بنا را شامل می شد اما در دهه های گذشته با ساخت بانك ملی در جوار بازار اراك این سردر زیبا از بین رفته است.
عرض بازار از ابتدا تا انتها پنج متر و ارتفاع چهارسوق حدود 13 و سه دهم متر است و از لحاظ زیبایی و فن معماری از بناهای درخور توجه است و عرض بقیه بازار نیز پنج متر است و بازار اصلی به هشت گذر تقسیم شده و طول هر گذر آن حدود 100 متر است.
در هر گذر حدود 50 باب مغازه وجود دارد كه در جمع بیش از 500 مغازه را شامل می شود و در حال حاضر كسب و كار و رونق مشاغل مختلف در آن ها وجود دارد و برخی مشاغل سنتی از جمله چاقوتیزكنی، مسگری، چله كشی و سفیدگری روزگار افول خود را در این مجموعه می گذرانند.
در مجموع این بازار حدود 20 سراچه و تیمچه دارد كه حدود 18 واحد آن در قسمت جنوبی بازار قرار گرفته و از جنوب به شمال این تیمچه ها به نام های سرای حاج میرزا «محمدعلی خانسرای فرائی»، سرای «قمی ها»، سرای «كریمی»، سرای «اكبریان»، سرای «ناظمی» كه به سرای «آقائی» نیز معروف است، سرای «هزاوه ای ها»، سرای «كرمانشاهی»، سرای «تقوائی» و «عدلی»، سرای «كتابفروش ها»، سرای «گلشن»، سرای «كاشانی»، سرای «نقشینه»، سرای «صندوق سازها»، سرای «یهودی ها»، سرای «نوذری» و دو سرا شهرت دارند.
در بازار اراك برای استحكام بنا از تیرچه های چوبی استفاده شده و در پای ستون‌ها نیز صفحات و ورق‌های منجمد مسی و سربی به كار رفته است.
سقف گنبدی این مجموعه در نمای پشت بام با قوس های زیبا و ممتد، هر بیننده ای را به وجد می آورد و گنبد مربوط به چهار سوق یا همان محل تلاقی 2 محور بزرگ تر و متمایزتر از باقی گنبدها است.
در مركز هر گنبد نور گیر چند ضلعی تعبیه شده كه علاوه بر نقش نورگیری كار تهویه هوا را نیز بر عهده دارد و معماری خاص به كار رفته در ساخت آن هوای داخل بازار را در زمستان گرم و متبوع و در تابستان با وجود سر پوشیده بودن بسیار خنك و دلنشین كرده است.
سراها و تیمچه‌های بازار اراک
در بازار ۵۰۰ باب مغازه وجود دارد که همه در راسته بازار فعالیت می‌کنند و مکان‌های دیگر مانند بازارچه‌های اختصاصی و بار اندازها و انبارها و کارگاه‌های تولیدی در ۲۰ سرا و تیمچه فعالیت دارند.
در مسیرهای طولی و عرضی بازار سراها و تیمچه‌هایی وجود دارند که ساختمان آنها معمولاً دو طبقه بوده که در پاره‌ای از آنها تجار یا مسافرانی که از نقاط دور برای خرید به بازار می‌آمدند شب را در طبقه دوم سپری می‌کردند. سراها علاوه بر ایفای نقش تجاری، به عنوان اقامتگاه موقت نیز استفاده می‌شدند. بازار دارای سراهای گوناگون است. برخی از این سراها به نام بنیانگذار آن و یا نوع کالا و محصولاتی که در آنجا یافت می‌شود شهرت یافته‌اند.
از جمله سراها و تیمچه ها می‌توان به تیمچه کاشانی که به بازار فرش اختصاص یافته و تیمچه مهر که به صنایع دستی مختص شده یا سراهایی دیگر مثل نوروزی، گلشن، آقایی، کتاب فروشان ٬نوذری، اکبری، فراهانی‌ها و کرمانشاهی که هر یک به کالایی خاص اختصاص یافته‌اند مانند پوشاک و غیره اشاره کرد.
ازجمله سراهای این بازار سرای کاشانی است که محل خرید و فروش برنج و فرش در این بازار است.
ویژگی‌های منحصربه‌فرد : بازار دارای دو مسیر شرقی غربی و شمالی جنوبی است که از چهار جهت به دروازه‌های قدیم شهر متصل می‌شد، بنابراین ورودی شهر از چهارسو از بازار آغاز می شده است. این مرکز تبادل اقتصادی به نحوه در شهر استقرار یافته که به عنوان محصور اصلی کالبد شهر بر تمام شهر اشراف داشته است. راه‌های داخلی بازار به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در هنگام حوادث و خصوصاً آتش سوزی دور شدن سریع جمعیت ممکن باشد. به این منظور کلیه سراها و تیمچه‌ها یک درب خروجی به خارج از بازار داشته و با یکدیگر در ارتباط هستند.
حمامها: بازار اراک دارای چهار حمام بوده که بنابر اقتضای زمان برخی از آنها تغییر کاربری دادند. از جمله این حمامها می‌توان به حمام چهار سوق، حمام نو، حمام شیخ الاسلام و حمام فیروزه اشاره کرد.
تخریب آب انبار بازار:آب انبار دویست ساله این بازار با دستور شفاهی شهرداری اراک جهت افزایش فضای مدرسه طلاب به طور کامل تخریب شد. این بنا به علت دو سقفه بودن یکی از بناهای نادر در میان آب انبارهای موجود در کشور بود.
مجموعه تاریخی بازار اراک در تاریخ ۱۰ آبان ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۲۸۵ به‌عنوان یکی از آثار تاریخی ملی ایران به ثبت رسیده است.
