امامزاه سام و هام مربوط به دوره قاجار است و در شهر سامن، گلزار شهدای قدیمی سامن واقع شده است. ساختمان بقعه که متعلّق به دوره قاجاریّه مىباشد با سنگ لاشه و ملاط گچ و گل ساخته شده و شامل دو گنبد آرامگاهى و در میان آن سالن گنبد دار دیگرى است که ظاهراً از الحاقات جدید است.
گنبد اوّل بر روى پایهاى از سنگ لاشه ساخته شده و از خارج به صورت هشت ضلعى و به ابعاد 40/1 و دو متر و در سه طبقه تشکیل یافته و در نهایت گنبد استوانهاى شکل آرامگاه بر آن قرار گرفته است.
گنبد دوّمى که به فاصله یک مترى از اتاق اوّلى قرار دارد به شکل هرمى بلند و به ارتفاع شش متر است و سراسر با آجر و ساروج بنا گشته است. در داخل اتاق اوّل، صندوق بسیار نفیسى قرار دارد که اشکال هندسى در آن به چشم مىخورد. این صندوق به ابعاد 10/1×2 و ارتفاع حدود 40/1 متر است که حدود 150 سال قدمت دارد و متعلّق به سام بن نوح است.
بین بقعه سام و هام، یک شبستان به ابعاد 4×4 متر قرار دارد که درِ آن از شمال باز مىشود. در شرق آرامگاه یک سالن بزرگ به ابعاد 10×10 متر تعبیه شده که در مراسم‌هاى مختلف از آن استفاده می شود. از این سالن دو در به داخل اتاق مرقدِ باز مىی شود. زمین زیارتگاه بیش از دو هکتار است که علاوه بر قبور شهداء، گورستان عمومى شهر سامن می باشد.
این بنا که از جاذبه های مذهبی سامن می باشد ، به شماره 25114 و در تاریخ 18/12/87 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.
در توصیف این بنا نوشته شده است: سام و هام از فرزندان حضرت نوح بوده‌اند و شهر سامِن (سامین) نیز به علّت قرار گرفتن مقبره این دو برادر به این نام مشهور شده است. از بنای پیشین بقعه اطّلاع دقیقی در دست نیست اما این بنا طبق اظهارات مالک و فنون بکار رفته در ساخت گنبدهای رُک در دوره قاجار ساخته شده و پس از آن نیز تغییراتی در آن صورت گرفته است. به عنوان مثال در حدود 50 سال پیش کف بقعه حدود چهارمتر پُر شده و بالاتر آمده تا دسترسی مستقیم به مقابر اصلی حذف شود. همچنین حسینیه‌ای به ابعاد حدود 11×10 متر در جنوب بقعه ساخته و به آن الحاق شده تا مکانی جهت برگزاری مراسم یادبود اموات باشد.
در اطراف این بنا گلزار شهدا و قبرستان قدیمی شهر و باغ‌های میوه قرار گرفته‌اند. فاصله آن با راه اصلی در حدود 50 متر و اطراف بنا تا شعاع حدود 50 متری کاملاً باز است. با توجّه به این مطلب، حریم این بنای تاریخی محفوظ است و بعید به نظر می‌رسد بنای جدیدی در این حریم ساخته شود. با این وجود، اقدامی در خصوص تعیین حریم اثر انجام نشده است.
قصه سام و حام فرزندان نوح نبی
سام پسرنوح
در شخصیت‌های سامی،سام پسر نوح است. پدرش پیامبری بود که مردم را به سوی آئین خویش می‌خوانده ولی آنها به فرمان او گوش فرا ندادند و خدا تصمیم گرفت که آنها را مجازات کند. این مجازات توفانی بود که نوح برای رهایی از آن کشتی بزرگی را ساخت و گروهی از حیوان و انسان را در آن جای داد. سام و برادرانش حام و یافث نیز با همسرانشان از کشتی‌نشینان بودند که از توفان یاد شده رسته‌اند. مردمانی که از تیره سامی‌اند؛ مانند عرب‌ها و عبری‌ها خود را از فرزندان او میدانند.
حام
حام بنابر اساطیر سامی، یکی از پسران نوح و برادر سام و یافث بود که نسل او در میان‌رودان منتشر شدند و تمدن مصر،سودان،بابل،ارک،هند،سن د،زنگبار،کلنه و حبش را بنیان نهادند. نخست زادهٔ وی کوش بود که از نسل او قوم عرب به وجود آمدند.نوادگان یکی دیگر از پسرانش به نام مصرایم، تمدن‌های مصر و فلسطین را بنیان نهادند.نسل پسر دیگرش کنعان در سیحون،غزه،سدوم، فنیقیه و عوره پراکنده شدند. فوط پدر کسانی بود که در لیبی،تونس،مراکش و شمال آفریقا سکونت گزیدند. حام در کشتی عورت پدرش نوح را گشود و برادران خود را از آن آگاهانید، در حالی که سام و یافث عورت را پوشانیدند، نوح نیز حام را لعنت و برادرانش را برکت داد. این لعنت بنا به روایات گریبانگیر کنعانیان و فنیقی‌ها شد؛ و در نتیجه مذاهب مصر و آشور با شرک و انحرافات جنسی درآمیخت. در دیگر روایات چنین آمده است که به دلیل لعنت نوح نژاد حام سیاه و محکوم به بردگی نژاد سفید گردیدند.موسی با یک زن کوشی از حبشه به نام هتواه ازدواج کرد اما هارون و مریم یاغی که هتواه را از ذریه حام می‌دانستند، با این ازدواج مخالفت کردند.
مقبره سام و حام در کهن شهر سامن قرار دارد سامن در ۱۵ کیلومتری ملایر قرار دارد. در بیش از ۲۰ کتاب معتبر تاریخی و اسلامی از جمله ابن فقیه همدانی ( نگارش ۱۲۰۰ سال
قبل ) ياقوت حموى، الباب في الانساب ، استخری معتبرترین جغرافیدان جهان اسلام ، عجایب المخلوقات، زكریا قزوینی و آیه ۴۴ سوره هود محل به گل نشستن کشتی نوح نبی و فرزندانش را در کوه جودی در حوالی نهاوند کنونی میدانند و تاکید دارند که بنای اولیه شهر نهاوند (نوح آوند ) توسط نوح و فرزندانش ایجاد شده است و نوح نبی و فرزندانش به مدت زمان طولانی از زندگی خود را در این منطقه سپری کردهاند و سام و حام دو فرزند نوح نبی در سامن چشم از جهان فرو بستند و در سامن دفن شدند و مقبره آنها در آرامستان قدیمی سامن قرار دارد البته بنای موجود که در فهرست آثار کشوری ثبت
ملی شده است .مربوط به اواسط دوره قاجار میباشد که بر روی بنای دوره صفویه و ایلخانان ساخته شده است ولی بنای اولیه و اصلی مقبره سام و حام با توجه به نوع و شیوه معماری و مصالح به کار رفته در پایه های مقبره نشان میدهد که قدمت مقبره اولیه چند هزار سال قدمت دارد . فرزند دیگر نوح نبی در مقبره ای در روستای سیاه کمر انوج در حوالی سامن میباشد که آن مقبره را اشتباها بعضی از مردم بابا حسین مینامند ولی آن مقبره یوشع فرزند نوح میباشد .
سامن یکی از قدیمی ترین و کهن ترین شهرها و زیستگاههای انسانی در ایران میباشد و شهر زیرزمینی دستکند سامن نیز ، قدیمی ترین شهر زیرزمینی ایران است از نظر باستان شناسی یکی از منحصر به فردترین شهرهای زیر زمینی جهان به شمار میرود . شهر زیر زمینی سامن ۳۵۰۰ تا ۱۰ هزار سال قدمت دارد. بر اساس کاوشهای باستان شناسی بیش از ۶۰ اسکلت انسانی در این مجموعه کشف شده است که تدفین چمباتمه ای در این مجموعه یک شیوه تدفین است که در آن بدن به صورت خمیده با زانوهایی رو به سینه قرار میگیرد و اشیایی همچون ظروف سفالی ابزار مفرغی و تزئینات شخصی به عنوان هدیه با متوفی دفن می شود از ویژگیهای تدفین در دوره های پیشا تاریخ، عصر مفرغ و آغاز عصر آهن محسوب میشود نخستین کاربرد آیینی این شهر زیرزمینی گورستان و محل تدفین مردگان بوده است در دوره های بعد این مکان به نیایشگاه پیروان آیین میترائیسم تبدیل شد و سپس در مقاطعی از تاریخ به پناهگاهی امن برای مردم در برابر یورش دشمنان بدل گردید شهر زیرزمینی سامن مجموعه ای حیرت انگیز از اتاقها و دالان‌های تو در تو فضاهای آیینی و مسیرهای مخفی است . که همگی در دل سنگ سخت گرانیت با دقت و مهارت تراشیده شده اند این شهر زیر زمینی بدون هیچ گونه مصالحی و در بستری از سنگ گرانیت در ۳ طبقه و در عمق ۴ تا ۶ متری زمین زیر شهر سامن ساخته شده و تا کنون فقط ۳ هکتار آن توسط باستان شناسان کاوش شده است همچنین وجود یک رشته قنات فعال چند هزار ساله در درون شهر زیرزمینی گواهی بر دانش مهندسی پیشرفته ساکنان باستانی منطقه دارد. به روایت مردم محلی برخی از راههای مخفی این شهر تا بیرون از محدوده امروزی سامن امتداد یافته اند قدمت این مجموعه حدود ۸۰۰ تا ۹۵۰ سال پیشتر از پیدایش حکومت مادها، هخامنشیان و آیین میترائیسم است و به دوره ای باز میگردد که اقوام کهن زاگرس نشین همچون لولوبی ها ، گوتیان و کاسی ها در این نواحی زندگی و حکمرانی میکردند از دیگر آثار تاریخی شاخص شهر ،سامن میتوان به برج خانقلی اشاره کرد که با قدمتی حدود ۷۰۰ سال به دوره ایلخانی تعلق دارد این بنای خشتی و گلی در محله چال خانقلی واقع شده و نمونه ای ارزشمند از معماری سنتی منطقه را به نمایش میگذارد . همچنین مقبره سام و حام دو فرزند حضرت نوح (ع) در آرامستان قدیمی سامن قرار دارد و براساس روایتهای معتبر تاریخی و دینی در ادیان یهودیت ، مسیحیت و اسلام و همچنین شیوه و روش معماری و نوع مصالح به کار رفته در پایه های بنای اولیه نشان میدهد که مقبره اولیه و اصلی ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ سال قدمت دارد ولی قدمت مقبره فعلی به اواسط دوره قاجار باز میگردد که بر روی بناهایی از دوره ایلخانان و صفویان تجدید بنا شده است .نام گذاری شهر سامن نیز برگرفته از نام سام، فرزند نوح (ع) است. شهر زیرزمینی دستکند سامن برج خانقلی و مقبره سام و حام هر سه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اندو گنجینه ای ارزشمند از تاریخ آیین و فرهنگ کهن ایرانی را در دل خود جای داده اند.سامن در ۱۵ کیلومتری ملایر قرار دارد .
این آرامگاه متعلق به سام و حام دو فرزند نوح ( ع) است که در آرامستان قدیمی سامن دفن شده اند پایه های اولیه مقبره اصلی قدمتی در حدود ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ سال دارد . ولی ساختمان آرامگاه فعلی مربوط به دوره قاجار میباشد که ساختمان فعلی هم بر روی بناهایی از دوره ایلخانان و صفویان تجدید بنا شده است . نام بردن از این بنا به نام امامزاده اشتباه میباشد چون در مذهب شیعه امامزاده به فرزندان نوادگان و بازماندگان ائمه معصومین گفته میشود به ویژه کسانی که از نسل امام علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) هستند ولی این بنا متعلق به سام و حام دو فرزند نوح نبی میباشند
سامن مقبره سام و حام دو فرزند نوح نبی میباشد و به دلیل زیست انسانی ده هزار ساله در سامن و وجود منحصر به فرد ترین شهر زیرزمینی دستکند ۳ طبقه در دنیا در زیر شهر فعلی سامن هیچگاه این منطقه در ده هزار سال گذشته خالی از سکنه نشده است . بر پایه بیش از بیست منبع معتبر تاریخی و اسلامی از جمله آثار نویسندگانی چون ابن فقیه همدانی کتاب البلدان نگارش شده حدود ۱۲۰۰ سال پیش ، یاقوت حموی کتاب معجم البلدان ، زکریا قزوینی کتاب عجایب المخلوقات، اسطخری یکی از برجسته ترین جغرافیدانان جهان اسلام و کتابهای اللباب في تهذيب الانساب و روضه الصفا و مجمع التواريخ و قصص همچنین با استناد به آیه ۴۴ سوره هود، محل به گل نشستن کشتی حضرت نوح (ع) و فرزندانش کوه جودی در حوالی نهاوند کنونی دانسته شده است.
در این منابع تأکید شده که بنای اولیه شهر نهاوند – که در متون کهن با نام( نوح آوند) شناخته میشده به دست حضرت نوح (ع) و فرزندانش پایه گذاری شده است. نوح نبی و فرزندانش سالهای طولانی از عمر خود را در این منطقه سپری و زندگی کرده اند.
از میان فرزندان نوح (ع) ، دو تن به نامهای سام و حام در شهر سامن چشم از جهان فروبستند و پیکرشان در آرامستان قدیمی این شهر به خاک سپرده شده است.
مقبره کنونی سام و حام که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده مربوط به اواسط دوره قاجار است. این بنا بر روی بناهای قدیمی تر مربوط به دوره های ایلخانی و صفویه تجدید بنا شده است؛ اما بررسی شیوه و روش معماری و نوع مصالح به کاررفته در پایه های مقبره و روایتهای تاریخی و دینی در سه آیین یهودیت مسیحیت و اسلام، قدمت بنای اولیه مقبره به ۵۰۰۰ سال قبل بازمی گردد یوشع دیگر فرزند حضرت نوح (ع) نیز در نزدیکی سامن در روستای سیاه کمر انوج، به خاک شده است. هرچند برخی از مردم به اشتباه این مقبره را بابا حسین می نامند اما بر پایه مستندات و روایات معتبر آن مکان آرامگاه یوشع، فرزند نوح نبی (ع) است.