قلعه خورمیز یکی از آثار باستانی مهریز است که به فرمان «هرمز بن انوشیروان ساسانی» در دوران ساسانیان بر روی تپه‌ای سنگی، مشرف به روستای خورمیز ساخته شده است.قلعه خورمیز مهریز سازه ای خشتی و سنگی با قدمتی بیش از ۱۶۰۰ سال، متعلق به دوره ساسانیان می باشد که بر بلندای صخره ای از رشته كوه های شیركوه روستای خورمیز و ارتفاع ۵ متری زمین قرار گرفته است.
این قلعه از جاذبه های مهریز،در مقایسه با سایر قلعه های منطقه بسیار سالم و مرتب مانده که از این حیث بسیار بی نظیر می باشد. به نظر اکثر باستان شناسان، قلعه خورمیز نمونه کوچکی از ارگ قدیم بم بوده و تا حدود ۱۵ سال پیش از آن استفاده و بهره برداری می شده است.
ساختار قلعۀ باستانی خورمیز
دیوار قلعه خورمیز تا نیمه از سنگ های نتراشیده ساخته شده و قسمت های بالایی آن به ارتفاع دو متر از خشت و كاهگل بنا گردیده است. لبه دیوار های قلعه ، با اشکال کنگره ای و تزئینات خاصی مزیّن شده و دارای تیركشهایی جهت مقابله با مهاجمین بوده است.
قلعه خورمیز یک قلعه قدیمی بسیار زیبا در مهریز یزد می باشد که تا صد سال پیش محل سکونت مردم اهالی آن منطقه بوده و از جان مردم در برابر مهاجمان و راهزنان منطقه حفاظت می کرده است. در سمت چپ این قلعه یک چاه سنگی به شکل مربع و عمق ۱۵ متر قرار دارد كه آب مورد نیاز قلعه را تامین می کرده و مردم اعتقاد ویژه ای به آن دارند. این چاه به چاه امام زمان معروف می باشد که متاسفانه اكنون خشك شده است.
قلعه خورمیز سفلی دارای فضای مرکزی و اصلی، آب انبار، درب ورودی با قابلیت باز و بسته شدن عمودی، ۶ برج دیده بانی ۳ طبقه با تزئینات بیرونی زیبا و … می باشد که از این ۶ برج، چهار برج آن در چهار گوشۀ بنا و دو برج دیگر به صورت قرینه در جهت طولی قلعه قرار گرفته اند. هر کدام از این برجها دارای ارتفاع ۶ متر، قطر داخلی ۳۰/۳ و قطر خارجی ۷ متر می باشند.
همه فضاهای قلعه یک طبقه هستند به جز سردر ورودی که دو طبقه است. طبقه اول آن دارای طاق هلالی و طبقه دوم آن دارای طاق جناغی است. اتاق های قلعه خورمیز مهریز محل سربازان، نگهبانان و تاسیسات قلعه بوده که برخی از این اتاق ها؛ طاقچه، پنجره و نورگیرهای زیبایی دارند.
نقل می شود كه در دوره‌ای سيد “ركن الدين حسينی” بانی مسجد جامع يزد مدتی در آن زندانی بوده است.
قلعه خورمیز مهریز با شماره ثبتی ۲۳۳۸ در تاریخ ۸ خرداد ۱۳۷۸ به فهرست آثار ملی کشور اضافه و ثبت گردیده است.
