در ۳۵ کیلومتری شهرستان فامنین و در روستای قلعه جوق بالا جاذبه‌ای باستانی در دل صخره‌های کوه به نام غار قلعه جوق به چشم می‌خورد. در مسیر رسیدن به غار از میان کوچه باغ‌های روستا، چشمه‌ای طبیعی از دل زمین می‌جوشد و با خود خنکایی را به اهالی و گردشگران هدیه می‌دهد.
این غار که از جاذبه های تاریخی فامنین می باشد، در دل صخره‌های کوهی به نام قوزی قشلاق و در ارتفاعی در حدود ۲۸ تا ۳۰ متر از سطح زمین به دست انسان کنده شده است. تاریخ ساخت قلعه را با توجه به نوع سازه‌ها مربوط به دوران پیش از اسلام و مادها می‌دانند. برای ورود به غار قلعه جوق به تجهیزات سنگ نوردی و کوهنوردی نیاز است تا با ایمنی کامل به غار برسید. پس از بالا رفتن از دیواره‌ای عمودی و رسیدن به دهانه ورودی غار، به بخش اصلی غار قلعه جوق و دالانی طولانی می‌رسید که در اطراف آن تعداد ۱۲ تا ۱۵ اتاق قرینه به ابعاد ۲ در ۲ متر در دل صخره‌های کوه حفر شده است.با کمی تأمل در نحوه ساخت غار قلعه جوق می‌توان به مهندسی بسیار پیشرفته در حفر غار در دوران‌های گذشته پی برد. احتمالاً از غار قلعه جوق در مراسم مذهبی و آئینی خاص به عنوان نیایشگاه استفاده میکردند. در سفر به فامنین از غار منحصر به فرد و دست‌کند قلعه جوق بازدید کنید.
ساختمان
دهانه غار از کف درهای که در آن جا واقع شده است 10 متر فاصله و در ارتفاع 1900 متری از سطح دریا قرار دارد. دستیابی به درون غار بدون استفاده از وسایل فنی کوهنوردی امکان پذیر نیست. در گذشته پلکانی چوبی ورود به غار را آسان میکرد که اکنون اثری از آن نیست.
غار دارای سه مدخل ارتباطی با بیرون است. مدخل وسط، ورودی غار است که ساکنان با استفاده از نردبان ریسمانی از پای غار به آن داخل یا از آن خارج میشده اند، جای بستن ریسمان درکف ورودی دیده میشود. پشت دهانه صفحهای به ابعاد 100×70 سانتی متر و ارتفاع یک متر در سنگ کنده شده است و در بالای آن یک چاه تنورهای استوانهای شکل به ارتفاع یک متر وجود دارد. فاصله دهانه تنوره تا کف مدخل 5/2 متر است و برای عبور از آن و داخل شدن به راهرو اصلی باید روی صفه ایستاد و با استفاده از جایی که در بدنه برای دستها کنده شده و قرار دادن پاها در جایی که برای پاها در دو طرف دیوار و صفه کنده شده وارد تنوره شد و با استفاده از چند جای پای کنده شده دیگر از آن خارج و وارد دومین صفه شد. این صفه یک متر بالاتر ازکف راهرو و اصلی قرار دارد. تنوره ورودی را طوری ساختهاند که اگر مدافعی با یک چماق در دهانه آن بایستد، میتواند از ورود هر فردی به مجموعه جلوگیری کند.
مدخل سمت چپ به مدخل ورودی غار متصل است و یک صفه نسبتاً بزرگ دارد و احتمالاً محل دیده بانی و کنترل دره و کوههای اطراف آن بوده است.ورودی سمت راست یا نورگیر غار از دو مدخل دیگر بزرگتر است و در مقابل راهرو اصلی مجموعه قرار دارد. از این مدخل، نور زیادی به داخل میتابد، به طوری که نور آفتاب و روشنایی حاصل از آن تا اعماق غار نفوذ میکند.در بالا و پایین پنجره نورگیر، که ابعاد آن 120×100 سانتی متر است، دو گودی نیم کره مانند وجود دارد که محل قرار دادن کلون در قفل کردن آن بوده است.راهرو اصلی مجموعه غار، 17 متر طول، 8/1 متر عرض و 2 متر ارتفاع دارد و در دو طرف آن تعدادی اتاق با اشکال و اندازههای یکسان ساختهاند.
اتاقها همگی دارای ورودی جناقی شکل هستند. ارتفاع بلندترین نقطه ورودی اتاقها 180 سانتی متر، عرض آن 90 سانتی متر و صخامت دیوارها 20 سانتی متر است و در دو طرف هر ورودی محلهایی را با قرار دادن پیه سوز برای تأمین روشنایی داخل و خارج اتاقها تعبیه کردهاند. هر اتاق از دو بخش تشکیل شده است: پاگرد که هم کف راهروست و سکویی که از وسط اتاق شروع میشود، و نصف اتاق را در بر میگیرد، و یک متر بالاتر از کف اتاق است. پاگردها محل زندگی ساکنان غار بودهاند و ابعادی برابر با 175×130 سانتی متر و ارتفاعی برابر 190 سانتی متر دارند. سکوها لبهای به بلندی 10 سانتی متر، ضخامتی به اندازه 15 سانتی متر، و ابعادی برابر 175×50 سانتی متر دارند. احتمالاً از سکوها برای قرار دادن اشیا و وسایل استفاده میشده است.
در محل یکی از اتاقها، آب انباری با دیوارههای یکپارچه سنگی به ابعاد 230×150 سانتی متر و عمق مفید 110 سانتی متر ساختهاند. کف آب انبار 20 سانتی متر گودتر از کف راهروست و تمامی بدنه داخل آن را با ساروج پوشاندهاند تا آب هدر نرود. در حال حاضر دیواره جلویی آب انبار شکسته شده است و اثری از آن نیست.
به فاصله 9 متر از نورگیر، محوطه بیضوی زیبایی به قطر بزرگ 6 متر و قطر کوچک 5/3 متر احداث کردهاند که شاه نشین غار است. در سمت راست محوطه، سکویی لبه دار به ابعاد 2×2 متر و ارتفاع 4/1 متر ایجاد کردهاند که با استفاده از دو پله سنگی یکپارچه میتوانیم وارد آن شویم این جا محل جلوس شخصیت اصلی بوده است. آیا این محل یک دژصخره بوده است؟ با توجه به عوامل زیر پاسخ منفی است:
1. وجود تختگاه که محل نشستن شخصیتی قابل احترام بوده است؛
2. وجود گودالی حوض مانند که آن را از آب پر میکردند و تخت نشین ابتدا باید پاهای خود را در آن تطهیر و سپس با استفاده از پلهها بر روی تخت جلوس میکرده است.
بنا به دلایلی دیگر، که خارج از اهداف کتاب اند، مجموعه فقط نیایشگاه بوده و در آن مراسم آیینی خاص انجام میشده است. توضیح دیگر این که چالههای مکعب شکل و سوراخ دار سنگی پایین غار هیچ ارتباطی به نیایشگاه ندارند بلکه این حوضچهها محل ریختن انگور، لگدمال کردن آن، و جداسازی آب انگور برای پختن شیره انگور بودهاند.
