روستای کزج در 15 کیلومتری شمال‌غربی هشجین در استان اردبیل واقع است که بافت سنتی، معماری خاص اماکن مسکونی، قرار گرفتن در کوهپایه، بهره مندی از طبیعت بکر و زیبا، جاری شدن رودخانه قزل اوزن درست از بین باغات روستا، قدمت و پیشینه تاریخی و صنایع دستی موجب گردیده است که این روستا به یکی از جاذبه های توریستی استان اردبیل تبدیل شود .
روستای کزج در 37 درجه و 25 دقیقه عرض جغرافیایی و 48 درجه و 16 دقیقه طول جغرافیایی و ارتفاع متوسط 1250 متر از سطح آبهای آزاد و با موقعیت کوهستانی ، دامنه ای، یکی از روستاهای دهستان خورش رستم شمالی از بخش خورش رستم، شهرستان خلخال به شمار می رود، این روستا از جاذبه های گردشگری خلخال ، در شمال دهستان واقع شده و فاصله آن تا مرکز دهستان و بخش 17/5 کیلومتر و تا مرکز شهرستان 57/5 کیلومتر است.
این منطقه،در دل کوه در دامنه کوه‌های منطقه خلخال ، در دامنه تند کوهی به نام بلدداشی و در ساحل شرقی رودخانه قزل اوزن روستایی به نام کزج واقع شده است، نام روستای زیبا و گردشگری کزج برگرفته از کلمه کزه یعنی چوبدستی (دگنگ یا ال‌آغاجی) است و اسم کزج در برخی از لغتنامه ها به انگورستان نیز معنی شده است.
معماری خاص روستا
روستای كزج به سبب بافت معماری از جمله نوع مصالح به كار رفته در ساخت و ساز، رنگ آمیزی دیوارها، حیاط خانه ها، درها و پنجره ها و نیز سلیقه منحصر به فرد در ساخت بنا، هدایت فاضلاب منازل و بكر بودن فرهنگ زندگی اجتماعی و نیز زندگی مسالمت آمیز شیعیان و اهل سنت ساكن در روستا، از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور جزو 12 روستای هدف گردشگری استان اردبیل تعیین شده است. نمای ظاهری این روستا از دید گردشگران جلوه‌ای جذاب و دینی به آن بخشیده به طوری كه در نگاه نخست صدها واحد مسكونی به صورت مكعب هایی در كنار هم و همشكل دیده می‌شود و با رنگ آمیزی تزئینی ایوان ها، تیرهای چوبی ایوان ها، درها، پله ها و پنجره ها منظره بدیعی را به وجود آورده است.
پشت بام اكثر خانه های این روستا كاهگلی بوده و به خاطر شیب تند محل ساخت و استقرار روستا، پشت بام هر خانه ای حیاط خانه بالاتر است. سقف و پشت بام خانه های این روستا بیشتر با افزودن لایه های كاهگلی متعدد به روش ماله كشی های سالانه ضخیم شده است به طوری كه بارش های باران و برف سبب چكه كردن سقف ها نمی شود. این لایه های كاهگلی از تركیب خاك رس منطقه و كاه گندم تهیه شده و در سالیان اخیر نمك نیز برای جلوگیری از نفوذ آب به لایه های زیرین و پیشگیری از چكه كردن سقف ها به تركیبات كاهگل افزوده می شود.
این شیوه معماری حتی با همه گیر شدن استفاده از مصالح ساختمانی جدید از قبیل قیر، ایزوگام، ایرانت و سیمان هنوز هم در روستای كزج مرسوم بوده و زیبایی و طراوت خاصی به این روستا بخشیده است. برخلاف سایر روستاهای اردبیل و كشور در این روستا حتی یك قلاده سگ هم به چشم نمی‌خورد و علت این امر با پرس و جوی محلی نیز مشخص نشده و همه اهالی روستا از علت این موضوع اظهار بی اطلاعی می كنند. روستای گردشگری و پرجاذبه كزج با اهالی خونگرم و میهمان نواز خود در تعطیلات نوروزی آماده پذیرایی گرم از مسافران و گردشگران است تا در این خطه سرسبز و پرمنظره لحظات خوبی برای آنها رقم بخورد.
سوغات معروف روستای کزج
روستای کزج دارای میوه‌ها و محصولات درختی بسیار زیادی می‌باشد که از معروف‌ترین آنها که به عنوان سوغات نیز نام برده می‌شود می‌توان به انگور، زردآلو، آلبالو، توت نام برد. جوراب، کلاه و دستکش به همراه سبد‌بافی نیز از صنایع دستی روستای کزج هستند.
اما آن موردی که این روستا را حائز اهمیت ساخته است، علاوه بر معماری منحصر به فرد آن، علاقه اهالی این روستا به حفظ معماری خاص روستا و تاكید بر حفاظت و حراست از سنت‌های قدیمی خود، آداب و رسوم و فرهنگ گذشته این خطه است كه به سبب نزدیكی این روستا به ماسوله و بر اساس نظریه كارشناسی متخصصان، آثار معماری و تاریخی بر اساس شواهد مستدل و مشابهت ساخت و ساز و نیز معماری خانه‌ها، طریقه آرایش و سلیقه به كار رفته در ساخت و ساز ابنیه، اهالی روستای گردشگری ماسوله از سكنه این روستا هستند كه در گذشته‌های دور به علت كوچ‌رو بودن منطقه مردم این روستا و استفاده از منطقه ماسوله به عنوان ییلاق، بخشی از جمعیت روستای كزج در آن منطقه ساكن شده و روستای ماسوله را به وجود آورده‌اند.
اگر از دیدن ماسوله در گیلان لذت برده‌اید دیدن این روستای زیبا در استان اردبیل را به هیچ وجه فراموش نکنید. ایران اینقدر زیباست که در هر خطه ای جاذبه ها قابل شمارش نیست. در همین استان اردبیل جاذبه های فراوان دیگری از جمله ابگرم های سرعین نیز وجود دارد که سفر به این منطقه نیز توصیه می‌گردد.
