تل آتشین دارستان تپه‌ای باستانی در 30 کیلومتری شرق ارگ قدیم بم است که قدمتی 7 تا 9 هزار ساله دارد. تل آتشین دارستان که از جاذبه های تاریخی بم می باشد ، یکی از روستاهای اولیه و پیش از سفال یا بی‌سفال در جنوب شرق ایران شناخته میشود که در زمان اوج خود به دلیلی که هنوز بر باستان شناسان مشخص نیست متروک و خاله از سکنه میشود.
طی کاوش‌هایی در بخش دارستان، نشانه‌هایی از دوران نوسنگی کشف شده که به هزاره هفتم قبل از میلاد مسیح می‌رسد، به طوری که می‌تواند تکمیل‌کننده حوزه فرهنگی هلیل‌رود (هزاره سوم قبل از میلاد) باشد. نشانه‌های دیگری از این دوران در فلسطین وجود دارد که از جمله تفاوت‌های آن با آثار به دست آمده در بم میتوان به وجود سفال در منطقه دارستان بر خلاف فلسطین اشاره کرد.
این مکان برای اولین بار در دهه ۵۰ توسط دکتر احمد موستوفی مورد توجه قرار گرفت، اما عمده پژوهش های باستان شناسی توسط دکتر عمران گاراژیان از سال ۸۷ به بعد در این منطقه انجام شده است که نشان دهنده استقرار انسان های باستانی در دوران نو سنگی بی سفال (۱۰۰۰۰ سال پیش) تا دوران مفرغ بوده است.
دوران نوسنگی آغاز رو آوردن انسان ها به یکجا نشینی، اهلی کردن دام ها و کشاورزی بوده است و دوران مفرغ آغاز شهرنشینی و اولین فرمانروایی های محلی که از حدود ۴۰۰۰ سال پیش شروع شده است.
یافته های باستان شناسی شامل انواع خانه های خشتی، مصنوعات و ابزار آلات ساخته شده از سنگ، استخوان، پیکرک های گلین، سفال، ابزارهای فلزی، کارگاه های تولید و تعمیر ابزار و بقایای انسانی و حیوانی بوده است که مجموعا در تپه های مختلفی که در حاشیه رودخانه پشت رود بم قرار دارند، یک نوع استقرار دنباله دار انسان ها را از حدود ۱۰ هزار سال پیش تا حدود ۳۹۰۰ سال پیش را نشان میدهند، و سپس از این زمان به گمان می رود که دارستان متروکه شده است و تمدنی که سالیان دراز در آنجا مستقر بوده، منقرض گشته است.
دلیل این انقراض در اوج هنوز مشخص نیست، شاید تغییرات اقلیمی باعث شده است که این مکان دیگر برای سکونت دائمی مناسب نباشد، شاید بیماری، جنگ و یا بلایای طبیعی عامل آن بوده اند و شاید هم کم کم مردمان این مکان به سمت مکان کنونی شهر بم مهاجرت کرده اند و شهر کهن بم را تشکیل داده اند. ضن اول و آخر به نظر صحیح تر می رسد.
آنچه که واضح است، همانند اغلب تمدن های پیش از تاریخ که در حاشیه رودها شکل گرفته اند، تمدن دارستان در حاشیه رودخانه پشت رود بم شکل گرفته است. رودخانه ای که از ارتفاعات هزار راین سرچشمه گرفته و تا شهر بم به نام تهرود شناخته میشود و پس از گذر از بم به پشت رود تغییر نام میدهد و سپس با گذر از آبادی های مختلف از دارستان گذر کرده و سپس به دشت لوت می ریزد. این رود در گذشته دائمی بوده و احتمالا آب خوبی هم داشته که این تمدن هزاران سال در حاشیه آن دوام آورده است. امروزه اما به دلیل قنوات و چاه های آب، این رودخانه فصلی شده است. لاکن آب آن هنوز هم تامین کننده آب سفره های زیرزمینی بم است و هنوز هم زندگی مردم بم به این رود وابسته است.
پژوهشهای انجام شده در مورد تل آتشی و صدها تپه باستانی که در این منطقه قرار دارند هنوز جوان اند و به دلیل اینکه در جنوب شرق ایران هیچ مکانی به این قدمت هنوز مورد پژوهش قرار نگرفته است و مکان های مشابه در حوزه هایی دور دست تر مانند هند و پاکستان قرار دارند، تا تکمیل یافته ها راه درازی در پیش است ولی به جرات میتوان گفت مجموعه تپه های پیش از تاریخ دارستان بم، بهشت باستان شناسی ایران اند.
ابزارهای کشف شده از این منطقه اغلب مواد اولیه شان از کوه های آتشفشانی کپوتی و اطراف دارستان تهیه شده و حدس زده میشود این انسان های باستانی در مسیر مهاجرت از غرب به شرق، به این مکان جذب شده اند و سپس این تمدن کهن را ساخته اند.
یکی از کشفیات بسیار جالب هسته نیم سوخته خرمایی است که رشد این نوع درخت را در 3500 ق.م در شهر بم نشان میدهد.
