مشهدریزه یا به اختصار ریزه، شهری در استان خراسان رضوی ایران است. این شهر در سال ۱۳۸۴ با ارتقاء روستای مشهد ریزه، مرکز بخش میان‌ولایت از توابع شهرستان تایباد تشکیل شد.
وجه تسمیه
نام اصلی این دیار رزه می‌باشد که از واژهٔ رز به معنای درخت انگور گرفته شده‌است و دلیل آن هم وجود تاکستان‌های فراوان در ریزه می‌باشد. رزه از دیارات قدیمی باخرز و سپس شهرستان تایباد بوده‌است. باور عامه دربارهٔ رزه چنین است که این مکان باقی مانده یک شهر بزرگ به نام شهر رضوان بوده که پس از افول دوران ترقی اش به یک روستا تبدیل شده و رزه برگرفته از همان نام شهر رضوان است. از شما چه پنهان باقی ماندهٔ دیواری به نام دیوار شهر بند که گویا دور شهر رضوان را می‌گرفته این گفته را به باور نزدیک تر می‌کند. در سال ۱۳۸۵ از الحاق دو روستای ریزه و مشهدریزه شهر مشهدریزه به وجود آمد.
پیشینه
ریزه از مراکز جمعیتی کهن تایباد محسوب می‌شود. وجود آثاری چون مزار شاهزاده قاسم در رزه قدیم که قدمت آن به اوایل دوره اسلامی می‌رسد، گواه سابقهٔ کهن آن است. در تاریخنامه هرات (سیفی هروی) چنین آمده‌است:
ولایت رزه (ریزه) در اوایل دوره اسلامی توسط سپاه ملک قیاس الدین، پس از ۱۶ روز مقابله و دفاع مردم در داخل قلعه، فتح شد که این پیروزی برای سپاهیان مهاجم غنایم، اسلحه و برده فراوان به دنبال داشت آورده‌اند در آن قرن چنین خون ریزی عظیمی اتفاق نیفتاده و آن کشتار بی‌سابقه بوده‌است.
پس از پایان نبرد شهدای جنگ در رزه (ریزه) به خاک سپرده شدند، و از آن پس ریزه به مشهدریزه اشتهار یافت. برخی نیز بر این باورند که چون جد مادری امام جعفر صادق موسوم به شاهزاده قاسم در این مکان به شهادت رسیده و مدفون گردیده‌اند، این شهر یا آبادی سابق را مشهدریزه نامیده‌اند. شهر مشهدریزه از الحاق دو روستای مجاور مشهدریزه و ریزه به وجود آمده‌است و شهرداری آن در مورخه ۳/۲/۱۳۸۵ تأ سیس و رسماً آغاز به کار نموده‌است.
مشهدریزه اکنون به عنوان یکی از نقاط شهری شهرستان تایباد شناخته می‌شود .فاصله این این شهر تا تایباد مرکز شهرستان۲۳ کیلومتر و در جانب مغرب آن قرار دارد. این شهر براساس آخرین تقسیمات سیاسی در محدوده بخش میان ولایت شهرستان تایباد قرار گرفته و به عنوان مرکز آن شناخته می‌شود. حدود شهر مشهد ریزه از شمال به اراضی روستای بهلول آباد، از جنوب به روستاهای قادرآباد و جوزقان، از شرق به روستای چهار برجی و چاه اسکندری و از غرب به روستای سرخ سرای و در نهایت به ارتفاعات استای محدود می‌شود. دسترسی به این شهر از طریق جاده آسفالته‌ای که از تایباد در جهت شمال، شمال غربی به منظور دسترسی به‌آبادی‌های شمالی و شمال غربی شهرستان، شهر باخرز و مرکز استان گسترده شده امکان‌پذیر است.
جاذبه های مشهد ریزه
آب‌انبار قلعه کهنه ریزه
آنچه امروزه در میان بقایای قلعه ریزه خودنمایی می‌کند تنها بنای آب‌انباری آجری است که در زمره قدیمی‌ترین نمونه‌های برجای مانده در منطقه باخرز دارای اهمیت بسیاری است. این بنا که در میان ریزه و جنب مسجد جا مع واقع شده دارای سردر، پلکان و پاشیر می‌باشد. سر درآجری وحرکت قوس‌های داخل تاق جلوهٔ زیبایی به آن داده و سقف آن به روش چپیله پوش اجرا شده‌است. مخزن این آب‌انبار که برخلاف آب‌انبارهای قدیمی منطقه به صورت مستطیل و ضربی پوش اجرا شده‌است در گذشته به وسیلهٔ آب قنات پر می‌شد. کیفیت معماری انتساب این اثر را به پیش از دوره صفویه نشان می‌دهد.
محوطه تاریخی جوزقان
در فاصله 5 کیلومتری جنوبی شهر مشهد ریزه در نزدیک روستای جوزقان ، محوطه کهن به همین نام قرار دارد . سفالهای پراکنده موید سکونت دراین منطقه از صدر اسلام تا دوران صفویه است ، ضلع جنوب غربی این محوطه به قلعه کهنه مشهور بوده و در مرکز آن تپه ( سنگ کن ) به چشم می خورد. همچنین قبرستان قدیمی آن نیز مدفن عرفایی بنامهای شاه مضراف ، پیر بزه و پیر سفید پوش است .
آرامگاه شاهزاده قاسم(ع)
در ضلع جنوب غربی شهر مشهد ریزهٔ فعلی در میان قبرستان قدیمی رزه بنایی قرار دارد که به مزار شاهزاده قاسم معروف است. اهالی بر این باورند مقبره مزبور متعلق به (قاسم بن محمدبن ابی بکربن ابی قحافه) و پد ر (ام فروه مادر امام جعفر صادق) و از شخصیتهای بزرگ تاریخ اسلام است. بنای مزبور مشتمل بر اتاق‌هایی پیرامون یک فضای مرکزی است که در آن هشت محل چله خانه تعبیه شده‌است. ساقهٔ گنبدبرروی هشت تاق قرار گرفته که در گذشته فرو ریخته و بعدها با استفاده از مصالح موجود در محل سقف چوبی بر روی دو سرانداز و سه ستون چوبی خوش‌تراش اجرا گردیده‌است. شاه نشین‌های شمالی و جنوبی به وسیلهٔ کار بندی مزین شده و به نظر می‌رسد ورودی اصلی بنا از این دو جبهه بوده‌است. تنها محراب بنا در تاقنمای ضلع جنوب غربی ایجاد شده و عمدهٔ تزئینات حواشی آن شامل طرح‌های حصیری و آجری است.
در دایره‌های اطاف آن در نگاه اول کلمات علی (ع) و محمد (ص) دوازده بار تکرار گردیده‌است اما در واقع عبارت (الهم صل علی محمد و آل محمد) است این بنا اگر چه دارای ظاهری ساده و کاه گلی است اما تزئینات و معماری داخلی آن اصیل و باشکوه است. آرامگاه در مقابل جبههٔ شرقی و در محوطهٔ جلوی بنا قرار دارد که بر روی آن درختی روئیده است. وپیرامون آن نیز محجری سنگی و مشبک قرار گرفته که به استناد کتیبه‌های باقی‌مانده این محجر به سال ۱۰۶۰هجری قمری به سعی و اهتمام حاج پیرعلی محمدبن محمود رزه ساخته شده‌است. علاوه بر این مقبره سنگ قبرهای دیگری در محوطه وجود دارند که اهالی معتقدند که این قبور متعلق به شهدایی است که اوایل دورهٔ اسلامی در جنگی که در رزه رخ داده به شهادت رسیده‌اند. در محوطه و اطراف مزار درختان سرو و کاج تنومندی است که یادگاران گذشته‌های دورند. بنای مزار از آثار به جای مانده از دوران تیموری است که در سال ۷۷ به شماره ۲۰۷۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.
