آرامگاه پیر احمد زهرنوش یکی از جاذبه های گردشگری

بنای معروف به پیر احمد زهر نوش در منتهی الیه جنوب شهر ابهر و در وسط میدان پیر قرار دارد.بنای آجری بقعه پیر احمد زهرنوش از جاذبه های شهر ابهر،سال 1353 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و درسال 1390 نیز موزه باستان شناسی در این مکان دایر شد و هم اکنون درب آن به روی هر بازدید کننده ای باز است.

مولانا شیخ قطب الدین احمد ابهری معروف به پیر زهر نوش که یکی از قطب‌های سلسله تصوف به شمار می‌رود که عالم . فقیه جامع و کاملی بوده است.سال‌های زندگانی وی سال‌های ۵۰۰ تا ۵۷۷ هجری قمری است از وی کتاب‌های شعر و عرفان از جمله : مقام العارفین ،داستان سلامان و ابسال گزارش از قطب المه و الدین مبین الاسلام الابهری و دیوان اشعار عربی بر جای مانده است.

جنس بنای بقعه پیر احمد زهرنوش آجری است و این بقعه شامل یک مقبره و ساختمان‌هایی در ضلع غربی آن است که باهم مرتبط هستند.
با توجه به بی‌ پیرایه بودن بناهای اطراف، احتمال می‌رود کاربری نخست این بنا خانقاه باشد.
معماری مقبره یک بنای چهارطاقی است، این بنا با شکست‌ها و جرزهای ایجاد شده، از داخل به 20 وجهی تبدیل شده است.
برفراز چهار طاقی مقبره گنبد زیبایی به سبک پنج و هفت از گونه گنبدهای سلجوقی استوار گشته و به گنبدهای مساجد جامع قروه و سجاس شبیه است.
علاوه بر ورودی مقبره از ساختمان غربی، ورودی اصلی مقبره از بیرون دری در ضلع شمالی بناست.
کف مقبره یک پله بالاتر از ورودی در اصلی و محل گورها نیز در سرداب قرار دارد. سرداب با پلان چلیپا بوده که پنج پله پایین‌تر از کف مقبره می‌باشد و سقف سرداب نیز طاقی از جنس آجر است.
این بنا در واقع از بقایای مجموعه ای از 2 بخش اصلی متصل و مرتبط با هم تشکیل شده است.
بخش اول گنبد خانه ای مرتفع که به دلیل وجود سردابه ای در آن، محل دفن یک یا چند شخصیت مهم بوده و بخش دوم فضاهای غرب و شمال غرب گنبد خانه که به گفته برخی پژوهشگران محل خانقاه و عبادتگاه بوده است.

كاركرد بنا:

توجه به نقشه بنای موجود و نگاهی به متون تاریخی نشان می دهد که این مجموعه دارای دو کارکرد متفاوت بوده است.
وجود سردابه در داخل گنبد خانه نشانگر استفاده از این بخش به عنوان یک مکان تدفینی است هر چند به دلیل حفریات غیر مجاز امروزه اثری از قبر یا قبرهای احتمالی باقی نمانده است، اما شکل سردابه در زیر یک گنبد خانه به عنوان یک مکان تدفینی همواره در معماری دوران اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است.
در متون تاریخی نیز به آرامگاه برخی مشاهیر قرون اولیه و میانی شهر ابهر در نزدیکی شهر به خصوص آرامگاه ابوبکر عبدالله بن طاهر ابهری اشاره شده است. به گفته برخی معتمدین در گذشته بر روی سردابه، در داخل گنبد خانه سنگ قبر هایی وجود داشته که هویت مدفونین را مشخص می کرده است.
امروزه بر روی سنگ قبری که توسط برخی پژوهشگران و علاقمندان ابهر تهیه شده نام چهار شخصیت به عنوان مدفونین در این گنبد خانه ذکر شده است. این چهار شخصیت عبارتند از ابوبکر عبدالله بن طاهر ابهری ( 330 ه.ق )، ابوبکر محمدین عبدالله بن طاهر طیان ابهری( 289-375 )، ابوبکر احمد بن حسن ابهری معروف به پیر احمد زهر نوش ( 831 )، شیخ شهاب الدین ابهری متوفی در دوره صفوی.
هرچند در کتاب تاریخ ابهر نام 6 شخصیت و در کتاب تاریخچه گنبد و پیر احمد نام 4 شخصیت ذکر شده است. در میان تمامی اشخاص ذکر شده نام ابوبکر عبدالله بن طاهر دیده می شود.
اطلاعات در باره بخش الحاقی بنا به دلیل تخریب بیش از حد آن در گذشته و باز سازی آن در دهه های اخیر بسیار ناقص است. برخی متون تاریخی حکایت از وجود مشایخ و صوفیان زیادی در طی قرون اولیه و میانی اسلام در ابهر داشته اند.
بنابر این با توجه به این که ابوبکر عبدالله بن طاهر یکی از بزرگان مشایخ صوفیه بوده بسیاری از پژوهشگران معتقدند که بنای الحاقی به گنبد خانه از مراکز عبادتی بوده و به عنوان خانقاه صوفیان استفاده می شده است.

موزه باستانشاسی در کنار بنای آجری بقعه پیر احمد زهرنوش

اشیای این موزه در سه بخش تاریخی، اسلامی و سنگ نوشته در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد.
اشیای کشف شده از بخش هیدج شهرستان ابهر اعم از ظرف های سفالی ساده، آبریز سفال، کوزه سفال، خنجر مفرغی مربوط به عصر آهن و هزاره اول قبل از میلاد از آثار تاریخی این موزه به شمار می ورد.
انواع ظروف سفالی از قرن چهارم هجری قمری تا دوره قاجار در موزه قرار دارد.همچنین اشیای مکشوفه از سلطانیه شامل پی سوز ساده، بشقابی و ظروف لعابدار نیز در موزه وجود دارد که همه این آثار مربوط به دوره اسلامی است.

علاوه بر این اشیا در بخش دوره اسلامی انواع کتاب خطی از دوره تیموری تا قاجار با موضوع مذهبی و نجوم، انواع سکه های دوره سلجوقی، ایلخانی، صفوی و قاجار انواع تفنگ های دوره قاجار در معرض دید قرار دارد.
تعدادی از ظروف مسی قلمزنی دوره قاجار ساخته شده این دوره در زنجان نیز در ویترین های دوره اسلامی در معرض دید است.
در بخش سنگ نوشته های موزه باستانشاسی بقعه پیر احمد زهرنوش، تعدادی از سنگ مزارهای کشف شده از روستای دره سجین، فلج شهرستان های ابهرو خرمدره مربوط به دوره قاجار و نمونه ای از سنگ مزار دوره تیموری کشف شده از صائین قلعه شهرستان در معرض دید قرار دارد.