سومالی‌لند با نام رسمی جمهوری سومالی‌لند، نامی است که قبایل پنج استان شمالی سومالی از ۱۹۹۱ به خود داده و از کشور سومالی جدا شده‌اند. پایتخت سومالی‌لند، هرگیسا است. هنوز هیچ کشوری در جهان، سومالی‌لند را به رسمیت نشناخته است و در سطح بین‌الملل تنها به عنوان یک منطقه خودمختار از سومالی شناخته می‌شود.
مردم این منطقه مسلمان و سنی مذهب شافعی هستند و اسلام از نظر هویت ملی مردم سومالی‌لند بسیار مهم است. بیشتر زنان حجاب اسلامی داشته و روسری می‌پوشند. شعر و شاعری نیز در این منطقه بسیار رواج دارد و مردم در صحبت‌های محاورهای خود بسیار از شعر استفاده میکنند. زبان نوشتاری مردم سومالی‌لند یک زبان نوشتاری بسیار جوان است. (متن لاتین سومالی در سال ۱۹۷۳ تأسیس شد) زبان رسمی این کشور سومالیایی است ولی زبان‌های عربی و انگلیسی نیز به عنوان زبان دوم کاربرد زیادی دارد.
بافت جمعیت و قبیله‌ای سومالی‌لند
سومالی‌لند حدود ۴.۵ میلیون نفر جمعیت دارد. از سال ۲۰۰۶، بزرگترین خانواده قبیله‌ای در سومالی‌لند، قبیله اسحاق است که ۸۰٪ از کل جمعیت این کشور خودخوانده را شامل می‌شود. جمعیت پنج شهر بزرگ سومالی‌لند شامل هرگیسا، بورائو، بربرا، اریگاوو و گابلی عمدتا از قبیله اسحاق هستند. گروه بندی قبیله‌ای مردم سومالی واحدهای مهم اجتماعی هستند و بحق ریش سفیدی در حل مشکلات و منازعات در این منطقه کاربرد بسیار زیادی دارد و ریش سفیدان مانند مشاورین حاکیمت عمل میکنند. ضمنا در دوره اخیر ازدواج مردان از یک قبیله با زنان از قبایل دیگر به شدت رواج یافته و این خود می‌تواند باعث توسعه فرهنگی ریش سفیدی در کشور سومالی‌لند باشد.
توریسم
غارهای واقع شده در Laas Geel، واقع در حومه هارگیسا، یک جاذبه گردشگری محبوب محلی است. در مجموع ۱۰ غار توسط یک تیم باستان شناسی فرانسوی در سال ۲۰۰۲ کشف شد و اعتقاد بر این است که قدمت آنها در حدود ۵۰۰۰ سال پیش است. دولت و افراد محلی نقاشی‌های غار را ایمن نگه داشته و فقط تعداد محدودی از گردشگران اجازه ورود به این غارها را پیدا میکنند.از دیگر دیدنی‌های این مکان می‌توان به طاق آزادی در هارگیسا و یادبود جنگ در مرکز شهر اشاره کرد.
جاذبههای طبیعی در سراسر منطقه نیز موجود بوده مانند Naasa Hablood، تپه‌های دوقلوی واقع در حومه هارگیسا که سومالیها از آن بعنوان یک نشانه طبیعی با شکوه یاد میکنند.
وزارت جهانگردی کشور سومالی‌لند، همچنین مسافران را ترغیب به بازدید از شهرهای تاریخی سومالی‌لند کرده است. شهر تاریخی شیخ در نزدیکی بربرا واقع شده و محل ساختمان‌های قدیمی استعمار انگلیس بوده که بیش از چهل سال دست نخورده باقی مانده است. بربرا همچنین دارای بناهای تاریخی و چشمگیر دوره معماری عثمانی است. یکی از معروف‌ترین این شهرها زیلا است. زیلا زمانی در امپراتوری عثمانی، یک مسیر تجاری بین شهرهای یمن و مصر در قرن نوزدهم بوده است. این شهر به دلیل نشانه‌های استعماری قدیمی خود و همچنین صخره‌های مرجانی و ساحل زیبای خود مورد توجه توریست‌هاست. فرهنگ عشایری سومالی‌لند نیز یکی دیگر از جاذبههای گردشگری سومالی‌لند است.
آداب غذا در سومالی‌لند
در سومالی‌لند در هنگام غذا خوردن آدابی وجود دارد که به شرح زیر است:
مودبانه این است که در هنگام مهمانی در خانه صاحب خانه غذا را تا انتها میل ننموده و کمی از آن در بشقاب باقی بماند چرا که خودرن غذا تا انتهای به این معنی است که مهمان هنوز سیر نشده است و غذای او به مقدار کافی نبوده و به نحوی توهین به میزبان است البته این مورد در بین همه رایج نیست ولی برای بعضی مردم هنوز مساله است. از دیگر آداب این است که وقتی غذا سر سفره آورده می‌شود ته‌دیگ را به هیچ عنوان نباید به سر سفره آورد چرا که این موضوع به مهمان این را منتقل می‌کند که غذا تمام شده لذا از خوردن دست بکشید.
صبحانه در سومالی‌لند به طور معمول شامل یک پلو بنام لالوه و همچنین جگر، نان تست، هاراکو، غلات و فرنی ساخته شده از ارزن یا آرد ذرت است. ناهار می‌تواند ترکیبی از برنج یا ماکارونی با گوشت و سس باشد.
یک سوپ سنتی که به آن ماراک گفته می‌شود و این نیز بخشی از غذاهای یمنی است و بسیار در این سرزمین رایج است. ماراک از سبزیجات، گوشت و لوبیا تهیه شده و معمولاً با نان پلو یا نان پیتا خورده می شود.
جشن‌های ملی و هنر
اسلام و شعر به عنوان ستون‌های دوقلوی فرهنگ عامه سومالی محسوب می‌شوند. شعر سومالی عمدتاً شفاهی است و از آن دائما تحت عناوینی به صورت استعاره استفاده میکنند و در بین زنان و مردان نیز عمومیت دارد.
جشن‌ها در این سرزمین به صورت جشن‌های مذهبی برگزار می‌شود. دو مورد از مهمترین آنها عید قربان و عید اول فطر است که نشانگر پایان ماه روزه است. خانواده‌ها برای بازدید از یکدیگر لباس نو به تن نموده و پول به فقرا اهدا می‌شود.
تعطیلات دیگر شامل ۲۶ ژوئن و ۱۸ می است که به ترتیب استقلال سومالی‌لند از دست انگلیس و تأسیس منطقه سومالی‌لند را جشن می‌گیرند. دومی، با این حال، توسط جامعه بین المللی به رسمیت شناخته نشده است کماکان جشن گرفته می‌شود. در این اعیاد زنان و بعضی از مردان حنا به سر خود می‌گذارند.
شکل مهم هنر در فرهنگ سومالی‌لند، هنر حنا است. رسم استفاده از حنا به دوران باستان باز می‌گردد. انتظار می‌رود در مواقع خاص، دست و پای یک زن سومالی با اشکال مختلف تزیین شده باشد، دختران و خانم‌ها معمولاً در جشن‌هایی مانند عید یا عروسی، دست و پای خود را با حنا تزئین میکنند. طرح حنا از اشکال بسیار ساده تا بسیار پیچیده متفاوت است. رسم نقاشی در بدن، یک هنر کاملا زنانه در سومالی‌لند محسوب می‌شود. حنا نه تنها روی دست و پاها کاربرد دارد بلکه از آن به عنوان رنگ مو نیز استفاده می‌شود.
تحلیل وضعیت سومالی‌لند
در ۱۸ مه ۲۰۱۸، دولت خودخوانده سومالی‌لند بیست هفتمین سال استقلال خود را از جمهوری سومالی را جشن گرفت. سومالی‌لند پس از سقوط رژیم سیادبار در سال ۱۹۹۱، به یکی از پایدارترین دموکراسی‌های شاخ آفریقا تبدیل شد. طی ۱۰ سال گذشته، مردم سومالی‌لند برای تأیید قانون اساسی اول کشور، در پنج نوبت جداگانه به پای صندوق‌های رأی رفتند و دو رئیس جمهور و همچنین نمایندگان محلی و ملی را انتخاب کردند و در هر انتخابات، نمایش دموکراسی خود را به نمایش گذاشته و بدون هیچ چالشی در صلح کامل انتخابات برگزار کرده است که این موضوع همواره به تایید ناظران بین المللی نیز رسیده است.
اگرچه دولت این کشور از ظرفیت و منابع کافی برخوردار نیست، اما سومالی‌لند دارای یک جامعه تجاری فعال، بانک مرکزی مستقل، ارتش ملی و نیروی انتظامی و یک رسانه مستقل را که قادر به پاسخگویی در مقابل افکار عمومی است، دارد. وزارت امور خارجه دولت همچنین دفاتر ارتباطی در ایالات متحده، انگلستان، ایتالیا و اتیوپی دارد، این دولت خودخوانده از سیاست‌های پایتخت موگادیشو پیروی نمی‌کند و در تمامی زمینه‌ها از سیاست‌های داخلی و قوانین خود پیروی می‌کند.
چشم اندازهای اجتماعی-تاریخی در مورد عشایر سومالی
ضروری است که بحران دولت سومالی را از طریق ابعاد فرهنگ و تاریخ منطقه بررسی کنیم تا به بهترین شکل ممکن تحولات سیاسی در سومالی‌لند را بتوانیم درک کنیم. جامعه سومالی از طریق تعامل روابط خویشاوندی تعریف می‌شود و یک جامعه کاملا قبیله‌ای و عشیره‌ای است. قانون عرفی سومالی، آداب اسلامی و میانجگری در درگیری‌های جمعی توسط ریش سفیدان قبیله صورت میگیرد. در این جامعه مردان عمدتاً در بین یکدیگر برابر هستند و زنان اغلب در برنامههای رسمی و سیاسی شرکت نمی‌کنند. هویت سومالی بیشتر تحت تأثیر تأثیرات فرهنگ اسلامی قرار دارد چرا که منطقه دارای یکی از بالاترین درصد پایبندی به اسلام در جهان است.( علی عبد الرحمان هرسی ، ۲۰۰۹، به نقل از جازبیایی ۲۰۰۸: ۱۷۶).
سومالی‌لند امروز
در یک بازه زمانی نسبتاً کوتاه بیست و پنج ساله، سومالی‌لند با موفقیت یک کشور امن و دموکراتیک را بوجود آورده و توسعه داده است که توانسته حمایت گسترده‌ای را در سراسر کشور به دست آورد. دولت بسیاری از شهرهایی را که در طول جنگ داخلی ویران شده‌اند، بازسازی کرده است و توانسته ارز و بانک مرکزی خود را تاسیس کند همچنین نظام مالیاتی مناسبی را طراحی کرده است.
همچنین دولت مرکزی؛ یک فرودگاه بین المللی و زیرساختهای اصلی تجارت دریایی را راه اندازی کرده و در مجامع جهانی اعلامیه جهانی حقوق بشر را امضا کرده است. نظام قضایی سومالی‌لند، تروریست‌ها و دزدان دریایی مظنون را تحت پیگرد قانونی قرار داده و با آنان برخورد جدی دارد. سومالی‌لند در حال حاضر دارای دموکراسی است که تا حد زیادی به حاکمیت قانون پایبند بوده و به آزادی‌های مدنی احترام می‌گذارد.
اگرچه ایده‌آل‌ها همیشه کمی دور از دسترس‌اند ولی نمی‌توان موفقیت‌های انتخاباتی این کشور را نادیده گرفت. به دنبال کشته شدن رئیس جمهور اگال در سال ۲۰۰۲، معاون رئیس جمهور داهیر ریال کاهین وظیفه مشروطه و قانونی خود را انجام داد و ظرف فقط مدت سی روز، مسئولیت این پست خالی را به عهده و پس از آن به شخص برگزیده بعدی تحویل داد. این انتقال مسالمت آمیز قدرت با توجه به اینکه ریال از قبیله گادابورسی، یک قبیله پر جمعیت در سومالی‌لند بوده یک شاهکار چشمگیر در دموکراسی است.
رسانه‌های چاپی سومالی‌لند تا حد زیادی مستقل هستند و قادرند مقامات دولتی را برای اقدامات خود پاسخگو کنند. رهبری این جریان رسانه‌ای با روزنامه سومالی‌لند پرس است. همچنین یک پورتال خبری هفتگی که به دو زبان انگلیسی و سومالیایی منتشر می‌شود و رسانه‌های چاپی تا حد زیادی در سراسر کشور قابل دسترسی هستند و پوشش کامل و متعادلی را ارائه میکنند. البته در خصوص رادیو و تلویزیون شرایط کمی فرق می‌کند و آنها گاهی تحت تاثیر تعصبات جریانات سیاسی قرار می‌گیرند. دولت ملی یکی از دو کانال اصلی تلویزیونی و همچنین تنها ایستگاه رادیویی داخلی را در اختیار دارد. البته در مواردی نیز دولت مرکزی و نیروهای امنیتی اعضای خانواده رسانه را به دلیل برجسته سازی فساد و نفاق در داخل دولت مورد آزار و اذیت قرار میدهند.
در جریان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۰، بعضی از خبرنگاران بطور موقت بازداشت و البته به سرعت نیز آزاد شدند. حمدی عبدالسلام یاسین از سومالی‌لندپرس، دولت را به جرم تعقیب تعدادی از روزنامه نگاران به اتهام تهمت زدن به مقامات دولتی، محکوم کرده است.
سومالی‌لند تاکنون تلاشهای زیادی را برای بهرهمندی از برنامههای آموزشی مترقی انجام داده است. ثبت نام ناخالص مدارس از ۳۹ درصد در سال ۲۰۰۶ به بیش از ۶۰ درصد در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است. همچنین از سال ۲۰۰۱، ثبت نام خالص مدارس ابتدایی از ۲۳ به ۴۹ درصد افزایش یافته است و این در حالی که نسبت دانش آموزانی که از کلاس اول تا هشتم در مدرسه می‌مانند از ۵۰ به ۹۶ درصد افزایش داشته است.
علاوه بر این، طبق آمار وزارت آموزش و پرورش سومالی‌لند، میزان سواد کشور در این مدت مشابه از ۲۰ به ۴۵ درصد افزایش یافته است. سومالی‌لند همچنین دارای بیش از ده دانشگاه و چندین مدرسه فنی و حرفهای است که هم اکنون بیش از ۹۰۰۰ جوان در آن مشغول تحصیل هستند. کمکهای قابل توجهی به کلیه مدارس از طریق کمک هزینه مربوط به ساخت و ساز یا پرداخت حقوق معلمان و وسایل مدرسه صورت میگیرد. با این حال، این کشور هنوز از تعداد کمی مدرسه رنج میبرد و امیدوار است به اهداف توسعه هزاره سازمان ملل در حوزه آموزش دست یابد.
یکی دیگر از نقاط قوت سومالی‌لند این است که افرادی که از سومالی‌لند مهاجرت کرده بودند در حال بازگشت به موطن اصلی خود بوده و معمولا سرمایه گذاری‌های کلانی را در کلینیکهای آموزش خصوصی و بهداشت انجام میدهند و هزینههای گسترده‌ای از شهریه گرفته تا حقوق تا زیرساختهای فیزیکی را پرداخت میکنند. برخی از این افراد با بازگشت به وطن خود برای انجام تجارت، پشتیبانی بیشتری را ارائه میدهند، که این امر باعث افزایش کیفیت سرمایه انسانی در سومالی‌لند نیز شده است.
