ساکنان بومی کلمبیا چگونه زندگی می کنند؟

کلمبیا با نام رسمی جمهوری کلمبیا شمال‌غربی‌ترین کشور آمریکای جنوبی است. کلمبیا در جنوب با ونزوئلا، برزیل، اکوادور و پرو، در شمال از طریق دریای کارائیب با اقیانوس اطلس و از غرب با پاناما و اقیانوس آرام هم‌مرز است.

کلمبیا چهارمین کشور بزرگ آمریکای جنوبی (بعد از برزیل و آرژانتین و پرو)، با مساحت ۱ میلیون و ۱۴۱ هزار کیلومتر مربع است. خاک سرزمین کلمبیا دارای شرایط فیزیکی متنوعی است و از قله‌های بلند و برفی آند تا دشت‌های گرم و مرطوب حوزهٔ رود آمازون را شامل می‌شود. این کشور بعد از برزیل دارای بیشترین جمعیت در بین کشورهای آمریکای جنوبی است.

پراکندگی جمعیتی کلمبیا یکسان نیست. اغلب مردم این کشور در یک سوم کوهستانی کشور یعنی جایی که بوگوتا پایتخت کلمبیا و سایر شهرهای بزرگ آن قرار دارند زندگی می‌کنند. از آنجا که این ناحیهٔ غربی کشور دارای آب و هوای مناسب و خاک غنی است، فعالیت‌های کشاورزی نیز اغلب در این ناحیه‌است.

شاید کمتر کسی در کشورمان باشد که با قبایل بومی تماس مستقیم داشته باشد زیرا چنین مفهومی در معنای شناخته شده آن کمتر در ایران یافت می شود. اما کسانی که از جماعات بدوی که در بیابان یا در خانه های سنگی مانند آنچه در کندوان دیده می شود دیدن کرده اند می توانند درک بهتری از چنین جماعت های بومی و بدوی داشته باشند.

لوییس گیرمو ایزکویردو، در حالی که همراهم راه می رود و گونه هایش در اثر جویدن آرام برگ های گیاه کوکا متورم شده با لحنی شکایت آمیز می گوید: «برادر جوان دارد به جهان آسیب می زند. او در مسیر نابودی قدم بر می دارد. او باید این موضوع را درک کرده و راهش را تغییر دهد، در غیر این صورت جهان خواهد مرد».

در حالی که ایزکویردو که یک «مامو» (mamo)-رهبر معنوی روشنفکر بومیان آرهواکو (Arhuaco ) در کلمبیا-مرا به سمت یک استخر طبیعی مقدس به نام «Pozo de Yaya» برای مراسم سنتی تمیزکاری هدایت می کند می توان صدای فلوت سنتی که از نقطه ای نامشخص در دل جنگل پیچیده را شنید. او سندل هایش را در می آورد، روی یک صخره خم می شود و در حالی که پاهایش را در هم قفل کرده در کنار نهری با جریان تند آب می نشیند.

از من می خواهد که کفش هایم را درآورده و وارد آب شوم. سپس ریسمانی به دستم می دهد که وسیله نمادین اتصال من به ناف و مرکز مادر زمین است و با صدایی شبیه چهچهه از من می خواهد که افکارم را به ریسمان منتقل کنم. موهای بسیار ضخیم و پیچ و تاب خورده او از زیر یک کلاه سفید مخروطی اش که در به قله های برف گرفته کوه های مقدس سیرا نوادا دِ سانتا مارتا (Sierra Nevada de Santa Marta) اشاره دارد روی شانه هایش افتاده اند.

او یک شلوار ضخیم بسیار سفید به تن دارد که با شال بافته شده از گیاه عود آمریکایی و کمربندی که به کمر دارد هماهنگ است. او مرا به یاد شخصیت جدای در فیلم های «جنگ ستارگان» می اندازد که سعی داشت با هوش و توانایی های ذهنی خود صلح را در دنیاها برقرار کند.

ایزکویردو در اشاره به دنیای مدرن خارج از قلمرو آرهواکوها می گوید: «ما می خواهیم برادران کوچک تر چیزهای بیشتری در مورد فرهنگ ما بدانند. بدین ترتیب ما می توانیم او را از نابودی دنیا بازداریم».

مردمان آرهواکو، در کنار مردمان بومی همسایه خود با نام «کوگی» (Kogi) و «ویوا» (Wiwa)، یکی از سه بازمانده متمایز تمدن باستانی و پیشرفته ی «تایرونا» (Tairona ) هستند. این تمدن پویا و بزرگ با خشونت تمام در قرن شانزدهم میلادی توسط مهاجران و کاشفان اسپانیایی در هم کوبیده شد و بازماندگان به کوهستان های شبه اهرام سیرا نوادا دِ سانتا مارتا که در ساحل کارائیب کلمبیا قرار گرفته عقب نشینی کردند.

محل سکونت آن ها که مرتفع ترین رشته کوه های ساحلی جهان است تمامی اکوسیستم های آب و هوایی متمایز کلمبیا را در خود دارد، از باتلاق های ساحلی گرفته تا جنگل های بارانی استوایی، تندرهای کوهستانی و قله های برفی و یخ زده. این رشته کوه ها در سال 1979 توسط یونسکو به عنوان «مخزن زیست کره انسان و بشریت» نامگذاری شده و توسط مجله Science در سال 2013، غیرقابل جایگزین ترین اکوسیستم روی کره زمین لقب گرفت.

جمعیت سه گروه بومی گفته شده که از 90.000 نفر تجاوز می کند، یکی از دست نخورده ترین تمدن های بومی جهان است که از زمان آزتک ها و اینکاها تاکنون از لحاط فرهنگی دست نخورده باقی مانده اند. آن ها خود را «برادران بزرگ تر» نامیده و رهبری شان را یک مرد روحانی به نام «مامو» بر عهده دارد و جهان بینی باستانی آن ها بر ارتباط، پرستش و محافظت از طبیعت استوار است.

ایزکویردو مانند دیگر مردمان آرهواکو بر این باور است که ما در یک دنیای دارای هوش و آگاهی زنگی می کنیم، جایی که چیزهای مادی زندگی و هوش دارند. برای آن ها قابل درک نیست که انسان مدرن باور نمی کند که زمین به طور کامل صدماتی که به آن وارد می شود را حس و درک می نماید. برای آن ها کارهایی که انسان امروزی با زمین می کند قابل درک و باور نیست. ایزکویردو می گوید: «افکار تمامی نیاکان ما در هر سنگ و عنصری که انسان با آن تماس داشته نهادینه شده است».

این مردمان بومی «گمشده» که توسط یک جنگل صعب العبور احاطه شده و در دهه های اخیر در میدان نبرد بین نیروهای ارتش کلمبیا، شورشیان فارک و شبه نظامیان دست راستی گرفتار شده اند، برای بیش از 5 قرن در انزوا و دوری مطلق از جهان خارج زندگی کرده و به طور مداوم از قلمرو خود در برابر حملات بیرونی محافظت کرده اند. علیرغم این انزوا و دورافتادگی، آگاهی و جهان بینی شان آن ها را برای حفظ تعادل طبیعت و جهان هستی برای تمام بشریت تشویق کرده است.

ایزکویدرو با اشاره به یکی از نگهبانان مرزی می گوید: «برادر کریستوفر اینجاست تا پیام ما را به گوش برادران کوچکتر برساند». او دستش را در داخل یک کیف دوشی (zijew ) دستباف بسیار زیبا برده و چند برگ کوکا بیرون می آورد و نگهبان نیز همین کار را می کند. آن ها به عنوان نشانه به اشتراک گذاشتن داشته ها و حسن نیت، برگ های کوکای خود را معاوضه می کنند.

ما سعی داشتیم وارد قلمرو آرهواکو ها شویم که بخش عظیمی از زمین های دره های جنوبی رشته کوه های سیرا نوادا دِ سانتا مارتا را در تملک داشتند وارد شویم، یک منطقه خودمختار و مستقل که دولت کلمبیا در سال 1983 مالکیت آن ها بر این منطقه را به رسمیت شناخت. مردمان کوگی و ویوا نیز بخش هایی از مناطق شمالی و جنوب شرقی این رشته کوه های وسیع را در اختیار دارند.

ایزکویدرو که با عنوان محترمانه «مامو منجاوی» خطاب می شد بار دیگر اما این بار با لحنی آمرانه تر به حرف آمد و من تنها توانستم عبارت «نشنال جئوگرافیک» را از میان جملات او تشخیص دهم.

با شنیدن این جملات، دربان لبخندی زدی و دری بسیار بزرگ در برابر ما باز شد. عبور از مسیر کوهستانی به سمت روستای «پوبلو بلو» چنان سنگی و پر از آبکند بود که عبور از آن برای بزهای وحشی نیز دشوار می نمود و خودروهای بسیار کمی توانسته بودند از این مسیر خود را به قلب کوه های سیرا نوادا برسانند.

حس می کردم افتخار بزرگی نصیبم شده زیرا اجازه دیدار از «نابوسیماکه» (Nabusimake) که پایتخت قلمرو آرهواکوها به شمار می آید به ندرت برای «بوناچی ها» (bunachis ) به معنای «خارجی ها» صادر می شود. تاکنون شنیده نشده که کسی بتواند به درون حریم مقدس داخل دیوارهای این منطقه راه یابد. بالای در ورودی به این مکان مقدس تابلویی قرار دارد که روی آن نوشته شده: «ورود افراد غیربومی ممنوع است» و برای معدود افراد خوش شانسی که می توانند وارد شوند نیز عکس گرفتن از فضای داخلی ممنوع می باشد.

اما ماموها غروب روز قبل از ورود من جلسه ای داشته و مجوز ورود من را صادر کرده اند. روز بعد از یک نردبان باریک کنار در ورودی بالا می روم تا از فضای توخالی مقدس عکس بگیرم. سه دختر نوجوان که توسط یک دیوار سنگی و گلی به یکدیگر چسبانده شده اند، زیر لب خنده ای می کنند و نمی دانند برایم ژست بگیرند یا فرار کنند.

کودکان پراکنده شده و زنان نیز از مسیر راه رفتن من دور می شوند. مردان مغرور نیز از تماس چشمی با من اجتناب می ورزند و اهمیتی به حضور من که می خواهم از طریق یک مسیر تنگ سنگی وارد دنیاهای دیگر شوم نمی دهند. برخی از آن ها کلاه گاوچران ها به سر دارند و برخی دیگر لباس های مردانه سفید رنگی به تن دارند که سبک مخصوص آرهواکوهاست. در مقابل اما ایزکویردو لبخند می زند و ظاهراً از حضور من رضایت دارد.
این ماموی دوست داشتنی منطقه تحت کنترل خود را به روی صنعت توریسم باز کرده و با اجازه فروش صنایع دستی آرهواکوها به برادران کوچکتر سعی دارد اوضاع اقتصادی اجتماع خود را بهبود بخشد.

از سال 1995 تاکنون چندین جماعت از این مردمان برای تولید و فروش قهوه ارگانیک و باکیفیت صادراتی مشارکت داشته اند اما تغییرات آب و هوایی باعث شده که تولید قهوه به مناطق مرتفع تر و خنک تر کشیده شده اما اکنون سعی می شود با فروش کاکائو، کاهش درآمد ناشی از فروش قهوه جبران گردد.

همچنین ایزکویردو کاشت نیشکر محلی را در روستای پورتو بلو که دروازه ورودی به درون کوهستان است را تسریع کرده تا از آن برای تولید و صادرات یک نوع شکر قهوه ای ارگانیک، تصفیه نشده و خام به نام «پانلا» (panela ) استفاده شود.
هر جنبه از زندگی آرهواکوها با سمبل دوزندگی و نساجی عجین شده است. کوهستان سیرا نوادا دِ سانتا مارتا دوک نخ ریسی است که تمامی رشته های مادر طبیعت دانا از آن نشأت می گیرد و احتمال و امکان را به واقعیت، رویا و خاطره تبدیل می سازد. قدرت این تفکر نهادینه شده تار و پود جهان بینی آن ها را تشکیل می دهد.