بهترین جاذبه های گردشگری سرخس

سرخس شهری که مقدار زیادی از دیدنی های استان خراسان رضوی را تشکیل میدهد مخصوصا وجود قومیت های مختلف در این شهر زیبایی های آن را دوچندان می کند .

این ناحیه دارای دو شهر به نام های سرخس و مزداوند و دو بخش مرکزی و مرزداران است و براساس سرشماری سال ۷۵ شمسی، ۷۳ هزار و ۶۰۴ نفر جمعیت دارد.

در شهرستان سرخس اقوام مختلفی از جمله بلوچ، سیستانی، ترک، عرب و عشایر کرد سکونت دارند. بنابر شواهد، سرخس با نام اولیه «ساریکا» یا «سارایکو» واقع در سرحد ایران و توران بر سرراه مرو به نیشابور و عراق عجم از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. افزون براین، چهار راهی که از هرات و امتداد هریرود منشعب می شد، از سرخس عبور می کرد و به مرو و دیگری به توس و نیشابور می رفت. وجود چاه های آب و آثار برجای مانده از حوض در کنار رباط ها و نیز چشمه های طبیعی، نشانی است از اهمیت این راهها در طول قرون و اعصار که از بین دره ها و گذرگاه های تنگ و باریک عبور می کرده است.

در این باره حمدالله مستوفی می نویسد: سرخس ساخته افراسیاب است و آبش از رودخانه ای است که از هری به طوس می آید.

در متون باستانی آمده است این منطقه توسط کیکاووس به پسر گودرز اهدا شد و او نیز شهری در حاشیه رود تجن بنا نهاد و آن را به نام خود یعنی «سرخس» نامگذاری کرد. برخی پژوهشگران نیز بنیانگذار سرخس را کیکاووس یا افراسیاب یا ذوالقرنین می دانند. بنابر ابیات شاهنامه سرخس در زمان افراسیاب وجود داشته است. این ناحیه در دوران اسلامی نیز به مانند گذشته خود از نظر مدنیت از رونق بالایی برخوردار بوده و در سده های سوم و چهارم هجری به مانند پلی، شهرهای مرو و نیشابور را به هم مرتبط می ساخته است. از همین نظر، اهمیت فرهنگی، ملی و بازرگانی نیز داشته است. از طرفی با توجه به تختگاه بودن مرو در دوران سلطان سنجر سلجوقی این ناحیه نیز توامان رو به پیشرفت بوده است.

شهر سرخس روزگاری از کانون های علم و دانش بوده و به سبب وجود مدارس و کتابخانه های بسیار، شهرت داشته است. شهرستان سرخس جاذبه های تاریخی و طبیعی بسیاری را در خود جا داده است که از آن جمله می توان به این آثار اشاره کرد.

● رباط شرف

کاروانسرا یا رباط شرف امروزه در فاصله ۶۰ کیلومتری جنوب غرب سرخس قرار دارد و در گذشته یکی از مهمترین منزلگاه های قدیم مرو باستان با نیشابور در جاده ابریشم بوده است.جغرافیانویسان دوران اسلامی از این بنا به نام (آبگینه) به عنوان منزلی بین سرخس و مزدوران یاد کرده اند. این مکان در زمره کاخ رباط ها بوده که با نقشه ای مستطیل شکل به طول ۱۰۹ متر و عرض ۶۳ متر در بر گیرنده دو حیاط وسیع با فضاهای متعدد و کامل است.

این کاروانسرا در معماری ایران جایگاه ویژه ای دارد از جمله رعایت دقیق و همه جانبه تاسیسات و اصول معماری اصیل ایرانی، به کارگیری طرح های آجرچینی متنوع و بدیع در نمای ایوان ها، طاق ها و گنبدها، این بنا را در ردیف ارزشمندترین رباط های دوره سلجوقی قرار داده است. وجود چندین کتیبه در آن موید بنیان این بنا در اوایل سده ششم هجری و سال ۵۰۸هـ. ق است. به احتمال فراوان بانی رباط شرف، شرف الدین علی قمی ملقب به وجیه الملک بوده است.

● غار مزدوران

غار مزدوران در ۹۵ کیلومتری جاده مشهد ـ سرخس و در سه کیلومتری مزدوران واقع است. دهانه غار در میان تخته سنگی رو به مشرق قرار دارد. عرض ورودی آن دو متر و ارتفاع آن ۵/۲ متر است. این غار که از نظر وسعت، غار بزرگی به شمار می آید. ۱۰۰ متر طول، کمتر از ۳۰ متر عرض و ۱۲ متر ارتفاع دارد.

ستون های استالاگمیت متنوع و کمی در این غار یافت می شود. درون غار خشک است و برای تهیه آب باید از چشم بزرگی که در نزدیکی غار وجود دارد، استفاده کرد.

در نزدیکی مزدوران چشمه های آبگرم معدنی وجود دارد این غار که قدمت آن را تا هزاره دوم پیش از میلاد مسیح(ع) تخمین زده اند، در ارتفاعات چاهک و شورلق واقع است.

● آرامگاه شیخ لقمان

در اواخر سده چهارم هجری قمری تصوف و عرفان از بغداد به خراسان انتقال یافت و صوفیان و عرفای مشهوری در دو منطقه شرق و جنوب ایران آوازه ای بلند یافتند.

یکی از این شخصیت ها شیخ محمود بن محمد لقمان سرخسی است که دوران زندگانی وی مقارن با شیخ ابوسعید ابی الخیر و شیخ ابوالفضل سرخسی بوده است. زمان ولادتش معلوم نیست اما می گویند او ابتدا مجاهده بسیار داشته است و معامله و احتیاط، ناگاه کشفی افتادش که عقلش برفت. شیخ ابوسعید بسیار به شخصیت لقمان سرخسی ارادت می ورزید و او را شوریده احوال می خواند.

آرامگاه وی در سه کیلومتری سرخس واقع است و بنای بزرگی مشتمل بر گنبدخانه و ایوان رفیع در ضلع شمالی آن است که دارای تزیینات آجرکاری در طاق های داخلی و خارجی و گچبری است. قسمتی از بنای اصلی منتسب به دوران سلجوقیان و بقیه معماری آن متعلق به سده هشتم هجری است. بر فراز مقبره، گنبدی دوپوش و آجر قرار گرفته و کتیبه گچبری سرتاسر اطراف نمای آرامگاه نشان می دهد ساختمان مقبره در سال ۷۵۷ هـ.ق بنا، یا مرمت و بازسازی شده است.

● رباط ماهی

بنای رباط ماهی که به احتمال بسیار از نام شخص نیکوکاری به نام «ابوالحسن محمد بن حسن ماه» گرفته شده است در مجاورت رباط قدیمی تری منسوب به وی همانند رباط شرف در اوایل سده ششم هجری ساخته شده است.

این بنا یکی از کاخ رباط ها یا کاروانسراهای شاهی و اشرافی چهارمین منزل بعد از نیشابور به مرو در مسیر جاده ابریشم به شمار می آید که حدود ۵۰ کیلومتری شرق مشهد قرار دارد. رباط ماهی همانند رباط شرف از نظر کاربرد وسیع و متنوع آجر و گچبری ها از نفایس معماری عصر سلجوقی به شمار می آید. اگرچه گذشت زمان، عوامل طبیعی و انسانی خسارات زیادی به این بنا وارد کرده، اما بقایای گچبری ها، تنوع آجرچینی سقف ها، قاب کتیبه و نقوش اسلیمی آن را به عنوان یک اثر تاریخی ارزشمند معرفی کرده است.

● دریاچه بزنگان

بزنگان دریاچه ای است طبیعی در یک کیلومتری جاده روستایی بزنگان و ۷۰ کیلومتری شهر سرخس قرار دارد. به اعتقاد پژوهشگران زمین شناس ساختار این دریاچه به دوران های دوم و سوم زمین شناسی می رسد و براثر فعالیت های تکنونیکی و عوامل کوه زایی شکل گرفته است.

به طور کلی سطح آب در این دریاچه فضایی حدود ۵۰ هکتار و عمق تقریبی ۱۲ متر را اشغال کرده است. مقدار نمک های موجود در دریاچه بزنگان زیاد است و این مکان به دلیل ویژگی هایش تنها زیستگاه طبیعی ماهی قزل آلا در استان خراسان رضوی به شمار می آید.

امروزه جاذبه های طبیعی دریاچه بزنگان از جمله ترنم جویبارها، آوای آبشارها، نغمه سرایی بلبلان، نسیم روح افزای دشت ها از عوامل جلب گردشگران و دوستداران طبیعت به این منطقه است.

● سد دوستی

این سازه بزرگ در ۷۵ کیلومتری جنوب سرخس و ۱۸۰ کیلومتری جنوب شرق شهر مشهد واقع است. مقدار ذخیره آب در دریاچه سد با طول ۶/۳۷ کیلومتر و عرض ۳/۱ کیلومتر به طور تقریبی یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون مترمکعب و حجم مفید آن ۹۵۰ میلیون مترمکعب است.

با ساخت این سد مناظر زیبا و جاذبه های طبیعی چشم نوازی پیرامون آن ایجاد شده و علاوه برآن تامین آب کشاورزی بیش از ۶۰ هزار هکتار زمین های کشاورزی، جلوگیری از جاری شدن سیلاب های مخرب در حوزه رودخانه تجن را به دنبال دارد.

● منطقه ویژه اقتصادی

این منطقه در ۱۵ کیلومتری شرق شهر سرخس و در حاشیه جاده ترانزیتی مشهد ـ سرخس واقع است. از ویژگی های این مکان می توان به همجواری با کشورهای آسیای مرکزی، وجود امکانات اداری، خدماتی، راه آهن مشهد ـ سرخس ـ تجن و همسایگی با فرودگاه بین المللی سرخس با طول باند ۴۰۰۰ و عرض ۶۰ متر اشاره کرد.

● پل خاتون

این پل نقطه مرزی بین ایران و ترکمنستان است، که آثار و بقایای اطراف آن موید اهمیت این منطقه از گذشته های دور است. به شهادت متون تاریخی محل این اثر جایگاه جنگ ها و اتفاقات مهمی بوده است.

پل خاتون بر روی هریرود بنا شده است. این پل با طول ۸۰، عرض ۲۰/۶ و ارتفاع ۵۰/۹ متر مشتمل بر پنج دهانه ناهمگون با طاق های گهواره ای و جناقی با کالبد آجری است. برخی از پژوهشگران بنای پل را به «خاتون» خواهر گوهرشادآغا، همسر شاهرخ تیموری نسبت می دهند. با این وجود در متون تاریخی به جنگی بین «یحیی کرابی» از سربداران و «طغاتیمور» حام ایلخانی مازندران در سال ۷۵۴هـ.ق در کنار این پل اشاره شده است.

● هنرهای سنتی

از دیرباز تولید صنایع دستی و هنرهای سنتی در شهرستان سرخس رایج بوده است اما به مرور زمان از رونق آن کاسته شده است و امروزه فقط در کارگاه های منفرد و اغلب در روستاهای این شهرستان صنایع دستی تولید می شوند که از آن جمله می توان به گلیم بافی، فرش بافی، و نمودمالی اشاره کرد.

معادن

معدن زغال سنگ آق دربند در این منطقه قرار دارد.

پالایشگاه

مهم‌ترین صنایع موجود در این شهرستان، صنایع مربوط به استخراج منابع گازی است. پالایشگاه گاز خانگیران یکی از بزرگترین پالایشگاه‌های ایران در این منطقه قرار دارد.

راه آهن

راه آهن مشهد – سرخس – تجن و ترانزیت جاده‌ای (یکصدوچهل هزار تریلی در سال) توسعه و رونق یافته و بر آبادانی و جمعیت سرخس افزوده است.منطقه ویژه اقتصادی با تولیت آستان قدس رضوی در حال احداث است که شامل کارخانه هایی نظیر رب گوجه فرنگی و نیروگاه گازی در منطقه ویژه می‌باشد.

سرخس به واسطه همسایگی با جمهوری ترکمنستان ، دارای اهمیت نظامی و استراتژیک است.

کشاورزی و دامداری

فراورده‌هایش غلات، علوفه، صادرات کاکتوس، سبزی، پنبه، خربزه و صیفی است. دامپروری گوسفند قره کل در این منطقه مرسوم است. زیستگاه جانوری: در سرخس حیواناتی نظیر گرگ، روباه، شغال، مار، کبک و پلنگ دیده شده‌است.