پل قدیم دزفول که از آن بهعنوان قدیمیترین پل جهان نام برده میشود، اصلیترین جاذبه تاریخی شهر دزفول است.دزفول معرب کلمه دژپل می باشد که این واژه برگرفته از پلی است که به دستور شاپور اول ساسانی پس از پیروزی بر والرین و توسط اسرای رومی در دزفول ساخته شده است.
پل قدیم دزفول،در دوران ساسانیان و به دست رومیان بر روی رودخانه دز ساخته میشود به همین دلیل به «پل رومی» نیز معروف است. این پل دو منطقه شرقی و غربی شهر دزفول را به هم متصل میکند و در قدیم یک پل ارتباطی بین منطقه جندی شاپور و سرزمین بینالنهرین بوده است. برای حفاظت از پل رومی دزفول قلعهای نیز در محلهای به همین نام یعنی محله قلعه ساخته میشود.
پل قدیم دزفول مهمترین اثر تاریخی دزفول و با بیش از ۱۷ قرن قدمت، یکی از قدیمیترین پلهای استوار جهان است. این پل که دو منطقه شرقی و غربی دزفول را به هم وصل میسازد، در حقیقت یکی از راههای رابط منطقه جندی شاپور و سرزمین بینالنهرین بوده، که به دستور شاپور اول پس از پیروزی بر والرین و با بکارگیری اسرای رومی ساخته شدهاست.
این پل در سال ۲۶۰ میلادی (در حدود ۱۷۵۰ سال پیش) به دستور شاپور اول ساسانی و بدست دهها هزار اسیر رومی بر روی رود دز ساخته شد و به همین دلیل این پل به پل رومی نیز مشهور است. برای حفاظت از پل قلعهای نیز بنا شد که در محل قدیمی آن محلهای به همین نام (قلعه) وجود دارد.بعدا پل تخریب و در زمان صفویه پل کنونی ساخته شد و در زمان قاجار تعمیراتی روی بنا صورت گرفت . همچنین قسمتهای بتنی پل در دوره پهلوی به آن افزوده گشت .
این پل دارای ۱۴ دهانه است و آب رودخانه دز از زیر آن عبور میکند، پل قدیم دزفول از سنگ ساروج و آهک بنا شده و در دوران حکومت عضدالدوله دیلمی، صفویان و پهلوی باز سازی شدهاست اما پایههای پل حکایت از دوران ساسانی دارد.
ساختار تاریخ
رودخانه دز یکی مهمترین رودخانههای ایران بوده که پس از عبور از استان لرستان و ورود به شهرستان اندیمشک و استان خوزستان از طریق دزفول و شوستر به رودخانه کارون میپیوندند و از دیر باز تا کنون، نقشی مهم در عرصه تولیدات محلی و کشاورزی و رونق گردشگری منطقه نقشی مهم و مؤثر داشته است.
احداث سد دز در دهه ۴۰ در شهرستان اندیمشک و مجاورت دزفول تنها بخشی از اهمیت این رودخانه در حوزه اقتصادی این منطقه است و همین مقوله، لزوم تردد از این رودخانه و عبور از آن برای دسترسی به شبکههای ارتباطی را از گذشته تاکنون با توجه به مجاورت این رود با شهر باستانی شوش بیش از گذشته مطرح کرده است.
به همین جهت در سال ۲۶۰ میلادی به دستور شاپور اول ساسانی توسط ۷۰ هزار اسیر رومی دربند ایرانیان یک پل باستانی در دزفول و بر وری رودخانه دز با ۱۴ دهانه و با استفاده از سنگ ساروج و آهک احداث شد که از زیر آن برای عبور آب رودخانه و از بالای آن برای تردد تجهیزات انسانی و شهروندان استفاده میشد.
این بنا در دوران صفویه بر روی ساختمان قبلی بازسازی شده و در حال حاضر متشکل از بافت معماری متعلق به سه دوره تاریخی بوده و بخشهایی از پایههای پل مربوط به دوره ساسانی و بخش طاقدیسی پل مربوط به دوره صفویه و از نمونههای طاقهای دوره اسلامی و سرانجام بخش عرشه پل که از مصالح جدیدی هم چون سیمان و فلز ساخته شده است مربوط به دوره رضا شاه پهلوی است و به گفته مورخان، این پل یک اثر منحصر به فرد تاریخی است که تاکنون توانسته تا این زمان دوام بیاورد.
نقل قولهای مشهور
جرج کرزن در مورد پل قدیم دزفول مینویسد:
در حدود غربی خاک بختیاری و حوزه نهایی آب دز، شهر جالب توجه دزفول واقع گردیدهاست (دزفول- دزپل). این نام به واسطه پل باشکوه مجاور آنست که بدون شک بدوره ساسانیان متعلق است. قسمت زیرین این پل از سنگ است و قسمت فوقانی که آجری است ظاهراً قدیمی تر مینماید، ۴۳۰ یارد طول و بیست و دو طاق به شکل و اندازه مختلف دارد.
حاج نجم الملک در کتاب سفرنامه خوزستان دربارهٔ پل قدیم دزفول در سال ۱۲۹۹ چنین مینویسد:پلی عظیم بر روی دز از قدیم زدهاند که از آثار غریبه است. فی الجمله تعمیری لازم دارد، طول این پل سیصد و شصت ذرع است. دو دامنه دارد به طول سی ذرع و عرض هفت ذرع و ارتفاع دوازده ذرع عدد چشمهها بیست عدد و عرض چشمهها بعضی پنج و بعضی نه ذرع است.
عبور و تردد خودروها بر روی پل
پل قدیم دزفول از معدود پلهایی در دنیاست که با داشتن بیش از هفده قرن، عبور و مرور خودروها بر روی آن انجام میشدهاست. این ترددها موجب تخریب و سست کردن پایهها و نابود شدن پل به صورت تدریجی میانجامید که بالاخره در سالهای ۸۸، ۸۹ ه.ش این موضوع جدی گرفته شد و تردد خودروها به کلی از روی این پل باستانی متوقف شد و هماکنون گذر با پای پیاده از روی آن ممکن است.
پل قدیم دزفول کهن ترین پل آجری جهان در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسد.
