بیرجند نخستین شهر در ایران است که دارای سازمان آبرسانی بوده و بنگاه آبلوله بیرجند به عنوان اولین سازمان آبرسانی ایران شناخته می‌شود. این شهر همچنین دومین شهر در ایران است که در سال ۱۳۰۲ و پیش از تهران از لوله‌کشی آب شهری برخوردار گردید. در این مطلب نگاهی به مهم‌ترین مکان های دیدنی بیرجند از بهترین جاذبه های گردشگری استان خراسان جنوبی انداخته‌ایم.
۱. ارگ کلاه فرنگی
یکی از آثار تاریخی شهر بیرجند ارگ کلاه فرنگی است. این بنا در دوره قاجار و بین سال های ۱۲۶۴ تا ۱۳۱۳ هجری قمری ساخته شده و در حال حاضر استانداری خراسان جنوبی است. این ساختمان در گذشته به نام های دیگری مثل ارگ حسام الدوله، قصر بی بی عروس و ارگ سرکار نیز معروف بوده است. صرف نظر از فرم زیگوراتی آن، دارای نقشه و پلان جامع و کاملی است. 
ارگ کلاه فرنگی یکی از مکان‌های دیدنی بیرجند
۲. موزه مردم شناسی بیرجند
این موزه، در طبقه همکف عمارت مرکزی اکبریه واقع شده که هدف اصلی از تشکیل آن علاوه بر پیوند نسل جوان با سنت ها و آداب گذشته، شناساندن و معرفی سنت ها و فرهنگ های بومی منطقه ای و شناخت ارزش های اقتصادی، اجتماعی، فنی و فرهنگی ابزار، اشیا و آداب و رسوم به مردمی است که آنها را به کار می گرفته و می گیرند.موزه مردم شناسی پیوندی رو بین نسل جدید و گذشته پرافتخار نسل قدیم و پیشینیان برقرار می کند و از مهم ترین بخش های آن می شود به بخش مراسم عروسی، قالی بافی، پارچه بافی، سفالگری، عطاری، دستاسی و آهنگری که در قالب ۲۸ عدد مجسمه به نمایش گذاشته شدهاند اشاره کرد. قدمت بعضی از اشیای این موزه مثل شیشه های عطاری، قیچی و شانه آرایشگر، وسایل کفاشی و … به بیش از یک قرن می رسد. در اینجا مجموعه ای از غرفه های مورد علاقه مردم یعنی غرفه های مراسم عروسی، کشاورزی، سبدبافی، سفالگری، عطاری، کفاشی، آهنگری، حکیم باشی، سلمانی، نخ ریسی و پارچه بافی وجود دارد.بسیاری از مشاغل به نمایش گذاشته شده در این موزه از بین رفته‌اند و برخی دیگر نیز رو به نابودی هستند. نکته جالب توجهی که در جای جای این موزه به چشم میاد زندگی ساده و بی تکلف مردم است. موزه باستان شناسی بیرجند در سال ۱۳۷۴ دوباره طراحی و از نو توسعه و تجهیز شده است. 
موزه مردم شناسی بیرجند
۳. یخدان رحیم آباد
در زمان‌های قدیم به دلیل نبود یخچال و برق در شهرهای کوچک و دورافتاده، یخدان‌ها آب خنک و گوارای مردم را نگه می‌داشتند. یکی از این یخدان‌ها در بیرجند قرار گرفته است. یخدان رحیم آباد در دوران قاجار ساخته شده و یکی از آثار ملی ایران است. 
یخدان رحیم آباد یکی از مکان‌های دیدنی بیرجند
۴. باغ و عمارت معصومیه
مجموعه معصومیه در نزدیکی غرب بیرجند قرار دارد و در دوره پهلوی احداث شده است. عمارت معصومیه که در مقابل استخری هشت ضلعی واقع شده، دارای پلان چندضلعی بوده و همچون نگینی در میان باغ معصومیه می درخشد. ورودی اصلی باغ در ضلع شرقی قرار گرفته که هم اکنون مورد استفاده نیست. در این عمارت همچون سایر بناهای تاریخی تمام فضاها و اتاقهای آن به یکدیگر راه دارند، به صورتی که امکان ورود به داخل ساختمان ازهر سوی عمارت میسر می باشد.قوسهای بکار رفته در بنا از نوع هلالی بوده و نمای بیرونی آن با هره چینی آجری مزین شده است. در فضای زیرین این ساختمان زیرزمین بنا وجود دارد. این عمارت از جبهه شرقی به استخری مشرف است که جلوه زیبایی به آن داده است. پلان بنا در ضلع شرقی به حالت مدور در آمده و در جلوی آن بالکنی به چشم می خورد. در این مجموعه علاوه بر باغ اصلی دو باغ دیگر نیز وجود دارد که در یکی از آنها عمارتی ساده خودنمایی می کند و دیگری فاقد عمارت است. گونه گیاهی غالب در این باغ درخت کاج بوده و درختان میوه ای همچون زردآلو، زرشک و عناب نیز در آن وجود دارد. 
باغ و عمارت معصومیه بیرجند
۵. باغ منظریه
کنسولگری انگلیس (منظریه) مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان بیرجند، بخش مرکزی، روستای منظریه واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۳۳۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بخش از بیرجند دارای آب و هوای خنک در طول تابستان و روزهای گرم می‌باشد. 
باغ منظریه یکی از مکان‌های دیدنی بیرجند
۶. باغ و عمارت رحیم آباد
مجموعه باغ و عمارت رحیم آباد در شهر بیرجند و در روستایی با همین نام واقع شده است. باغ رحیم آباد دارای دو در ورودی است که فضای دسترسی به داخل از همین دو در میسر می باشد.مجموعه تاریخی رحیم آباد شامل حصار، برجهای نگهبانی، باغ، عمارت اصلی، حوضخانه، عمارت کلاه فرنگی، اصطبل و فضاهای خدماتی می باشد.در سه گوشه حصار گلین باغ بقایای برج ها مشهود است و تنها برج شمال شرقی بنا با ساخت عمارت به کلی از میان رفته است. محور اصلی باغ در حدفاصل دو عمارت و در خط تقارن طولی آن می باشد. این محور با دو حوض، یک استخر و درختانی در دو سوی مسیر از سایر نقاط متمایز شده که خود جلوه ایی است از الگوی باغ ایرانی. همچنیـن ایـن عمـارت دارای طاقنماهای تـزئینی و تزئینات رسمی بندی می باشد.قدمت این بنا حداقل به دوره زندیـه بر می گردد. در مرکز باغ عمارتی ساخته شده که ویژگی های معماری آن تداعی کننده نوع معماری اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی است. در بنای عمارت تزئیناتی شامل قرنیزهای گچی که البتـه به عنـوان سرستـون نیز محسوب می شود به چشم می خورد. نقشه بنا به گونه ای طراحی شده که با تعبیه درهای متعدد، دستیابی به فضاهای گوناگون به راحتی صورت می گیرد. در مقابل عمارت، استخری در وسط خیابان اصلی باغ واقع شده است. باغ دارای دو خیابان اصلی است که عمارت مرکزی در مرکز تقاطع این دو خیابان قرار دارد. درختان باغ عمدتاً شامل کاج و سپیدار و درختان مثـمری چون زردآلو و زرشک است. 
باغ و عمارت رحیم آباد بیرجند
۷. سنگ نگاره کال جنگل
مجموعه سنگ‌نگاره‌های کال جنگال در طول درهای به همین نام در رشته کوه باقران، در فاصله ۳۵ کیلومتری جنوب غرب بیرجند در نزدیکی روستای زمان‌آباد از توابع بخش مرکزی بیرجند قرار دارد.این سنگ‌نگاره‌ها شامل یازده کتیبه و دو تصویر بوده که هم‌اکنون تنها هفت مورد از کتیبه‌ها باقی مانده است. تصاویر و کتیبه‌ها به صورت پراکنده بر روی صخره‌ها هک شدهاند.بعضی کتیبه‌ها تنها شامل یک سطر و بعضی از چند سطر تشکیل شدهاند. در این مجموعه، دو سنگ‌نگاره (نگارکند) وجود دارد که یکی نیم تنه یک مرد و دیگری صحنه جدال یک مرد با شیر را نشان می‌دهد. با توجه به نحوه آرایش صورت، موها و نوع لباس می‌توان گفت مجموعه کتیبه‌ها و نگارکندهای کال جنگال متعلق به دوره اشکانی است. 
سنگ نگاره کال جنگل بیرجند
۸ . بند دره
از جمله مکان‌های دیدنی بیرجند با جاذبه طبیعی آن می‌توان به بند دره اشاره کرد این بندر سدی است که در دوران زندیه بنا شده است و از جمله مهم‌ترین سد‌های آب در مناطق کوهستانی ایران است که دارای آبی زلال و روشن است. این سد در میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
۹ . باغ اکبریه
این باغ بسیار زیبا در روستای اکبریه این شهر قرار دارد و از آثار ملی ایران به شمار می‌رود این باغ همراه با عمارت آن از میراث فرهنگی بیرجند هستند و در دوران قاجار نیز به عنوان دانشکده و کتابخانه کاربرد داشته اند.
۱۰ . بازار بیرجند
بازار سنتی و قدیمی بیرجند با کوچه‌هایی قدیمی و تنگ از دیگر جاذبه‌های این شهر هستند در این بازار کاروانسرای تاریخی و قدیمی نیز مشاهده می‌شود این کاروانسرا‌ها متعلق به ۳۰۰ سال پیش هستند و از مراکز بازرگانی بیرجند است.
۱۱ . برج چشمه مولید
این برج از دوران صفویان باقی مانده است و به عنوان آثار ملی ایران به ثبت رسیده است این برج در روستای زیبا و کویری چشمه مولید قرار گرفته است و برای مردم این منطقه دارای اهمیت است.
۱۲ . باغ شوکت‌آباد
این باغ از مکان‌های دیدنی بیرجند است که در فاصله ۱۰ کیلومتری از شهر بیرجند واقع شده است این باغ تاریخی متعلق به امیر اسماعیل‌خان شوکت‌الملک می‌باشد و سکونتگاه ییلاقی او بوده است که در حال حاضر موزه حیات وحش این منطقه است.
۱۳ . عمارت کلاه‌فرنگی
این عمارت تماشایی متعلق به حسام‌الدوله بوده است و معماری شش ضاعی آن توجه هر گردشگری را به خود جلب می‌کند در راشس بنای این عمارت مخروطی سفید رنگ طراحی شده است و آثار فرهنگی دوران زندیه است.
۱۴ . مدرسه شوکتیه
معماری قدیمی این بنا با قسمت‌های مختلف ورودی، دهلیز، شاه نشین، حجره، ایوان و حمام سبک خاصی از معماری قدیمی ایران را نشان می‌دهند بنای این مدرسه که در ابتدای ساخت حسینیه بوده است توسط محمدابراهیم خان علم ساخته شده است.
۱۵ .آبشار گیوک
این آبشار تماشایی در دره گیوک این روستا قرار گرفته است و علاوه بر آبشار دارای سد آبی است که در اطراف آن نیز باغ‌های سرسبزی از درختان زرشک، انگور، بادام و زردآلو وجود دارد.
۱۶ . باغ امیرآباد
اگر همچنان خواهان بازدید از مکان‌های دیدنی بیرجند با جاذبه‌های تاریخی و توریستی آن هستید می‌توانید از باغ امیر آباد دیدن کنید این باغ به امیرمعصوم‌خان شیبانی متعلق می‌شود و در حال حاضر به نوعی موزه و کتابخانه برای گردشگران تبدیل شده است.
۱۷ . ارگ بهارستان
این ارگ تارخی متعلق به دوران افشاریه است و در زمان پناهندگی لطفعلی خان زند به این بنا رفته است این باغ بزرگ و باشکوه در حال حاضر ویران شده است و فقط بنا‌هایی از آن باقی مانده که در میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
۱۸ . قلعه فورک
این قلعه تماشایی در ۵ کیلومتری از شهر بیرجند قرار گرفته است و در زمان اسماعلیان محل اسقرار اسماعیلیان بوده است و همچنین محلی برای تعلیم آموزش‌ها به فداییان بوده است بنای این قلعه از خشت و گل و سنگ درست شده است و دارای کنگره‌ها و حصار‌های بلند است.
خخخخخخخ ?