جزیره خارک یا خارگ جزیره ای است که در حدود ۷۶ کیلومتری شمال غربی بوشهر و ۳۵ کیلومتری بندر گناوه واقع گردیده و از لحاظ تقسیمات کشوری جزو استان بوشهر و از توابع شهرستان بوشهر است.
در این جزیره یکی از مهمترین پایانه‌های صادرات نفت جهان بنا شده‌است.
جزیره خارک طاقدیس ملایمی است که میانگین شیب لایه‌های سطحی آن میان ۱۰ تا ۱۵ درجه‌است. بلندترین نقطه جزیره کوه دیده‌بان نام دارد که ارتفاع آن از سطح دریا ۸۷ متر است. در این نقطه مدت‌ها پیش فانوس دریایی کوچکی نیز کار گذاشته بودند. در سوی شمال جزیره کوه تخت و در سوی جنوب آن کوه گردن‌اشتر قرار دارد.
در سال ۱۹۱۶ میلادی برای حمل سنگ از حوالی مقبره علمدار در خارگ، راه‌آهنی تا اسکله جزیره کشیده شد. این خط آهن به دست کاپتن تامسون، افسر مهندسی سلطنتی انگلیس ساخته شده و سنگ‌های آن به مصرف زیرسازی راه‌آهن بصره به بغداد و زیرسازی مخزن‌های پالایشگاه نفت آبادان رسید.
اماکن جزیره خارگ پیش از استقرار صنعت نفت از شرق به سمت غرب عبارت بودند از:
آثار قلعه هلندی‌ها، گورستان اسلامی، آبادی خارک، خط راه‌آهن، گورستان مسیحی، قبر ابوبکر، قبر علمدار، باغ هلندی‌ها، گورستان پیش‌اسلامی، دخمه‌ها، بقعه میر محمد، قبر دیده‌بان، کرّه‌انگیزها، دو خواهرون (که متأسفانه اکنون تخریب گردیده‌است).
جاهای دیدنی خارک
کتیبه هخامنشی
از مهم ترین آثار تاریخی جزیره کتیبه ای است چند هزار ساله از دوره هخامنشی. کتیبه بر روی صخره ای مرجانی به ابعاد ۱۱۶ در ۸۵ کنده شده است. این کتیبه با اهمیت که بر روی آن خطوط میخی در سطور متعدد نگاشته شده، قدیمی ترین سندی به شمار می رود که نام خلیج فارس در آن ذکر شده است. این سنگ نوشته در هنگام مراحل احداث جاده خیلی اتفاقی کشف شده است. شوربختانه سال ۱۳۸۷، عده ای ناشناس به این کتیبه آسیب زده و شکاف عمیقی در میان آن ایجاد کرده اند. جای تاسف بسیار دارد که عده ای برای میراثی چنین با ارزش ذره ای اهمیت قائل نیستند.
درختان بومی جزیره
درخت بومی جزیره، درخت لیل یا انجیر هندی است. این درخت بسیار پهن، بزرگ، پر سایه و دارای ریشه هایی است که از زمین بیرون آمده است. ریشه های درخت بر زیبایی آن افزوده چرا که از خاک بیرون زده و بر تنه آن پیچیده است. حتی از بعضی شاخه ها آویزان شده است.
امامزاده میرارم
بقعه امامزاده میرارم یا پیرارم در جنوب شهر خورموج قرار دارد و اهالی بر این باورند که میرارم فرزند سام، پسر نوح پیامبر بوده است. درون بقعه ضریحی وجود ندارد بلکه تنها مقبره ای سنگی و قدیمی به طول ۱۲ متر وجود دارد که با نقوش اسلیمی و طرح سرو کنده کاری شده است. در کنار این سنگ کنده کاری شده، خطوط و نقوش ظریفی طراحی شده که این سنگ مزار را به اثری هنری تبدیل کرده است. بر روی این سنگ ۲ پایه آتشدان سنگی شبیه به آتشدان های دوره هخامنشی رسم شده است. یک قطعه سنگ بیضی در داخل بقعه و روی آن قرار گرفته که قابل حمل است. این سنگ هم باید از آثار باستانی و چند هزار ساله باشد و احتمال داده اند که به پیش از اسلام و دوران تسلط یونانیان و عهد سلوکی برگردد.
گورستان باستانی
در بخشی از کوه های جزیره قبرهایی دیده می شود که با توجه به عمق کم و سطح مدور برخی از آنها،می توان احتمال دادند که متعلق به اقوام زردشتی باشد.با این حال بر روی بعضی از این مقابر، تصویر یک صلیب نقش شده استکه نشان می دهد قبرها متعلق به مسیحیان است.
قلعه هلندی ها
قلعه هلندی ها در شمال خاوری جزیره خارک قرار دارد. این قلعه سابقا برج و بارویی داشته که از بین رفته است. در سال ۱۷۴۸ میلادی مقارن با حکومت دوره صفوی که ایران مورد حمله افاغنه قرار گرفت، هلندی ها پس از تعطیلی دارالتجاره بندرعباس، جزیره خارک را مرکز خود قرار داده و این قلعه را احداث کردند.این قلعه به وسیله کینپ هاوزن در سال ۱۷۴۷ بنا گردیده و به «قلعه هلندی ها» معروف است.
امامزاده میر محمد حنفیه
آستان متبركه امامزاده ميرمحمد حنفيه (علیه السلام) در شهرستان بوشهر، جزیره خارک واقع شده است و يكی از مهمترين و با ارزش ترين آثار تاريخی و فرهنگی جزيره خارك می باشد كه در قسمت جنوب غربی جزيره كه همچون نگينی خود نمايی می كند.
بنای ساختمان بقعه كه تاريخ 738 هجری قمری را برای خود دارد مربوط به حكمرانی سلسله سلجوقيان در ايران است. اين بنا با دو گنبد هرمی شكل مثلث و گنبد مدور كوچك كه شكل زيبای خاصی را به وجود آورده است و نظير آن در بغداد و در نواحی نزديك خليج فارس فراوان مشاهده می شود كه سازنده آن علي بن حسين بخارايی است. فضای درونی اين بقعه مزين به کاشيکارى ستاره‌اى هشت ضلعى عهد مغول است و بر روى کاشى‌هاى آن تاريخ ۷۳۸ هجرى قمرى قيد شده است.
سطح بيرونی گنبد و سر درب ورودی دارای بر جستگی ها و فرو رفتگی هايی است كه معمولاً مقرنس ناميده می شود. بعضی قسمت های داخلی ساختمان بقعه پوشيده شده از كاشی هايی به رنگ آبي روشن تيره و سفيد با لعاب های سياه كه به احتمال زياد بعد از نيمه اول قرن چهاردهم ميلادی به اتمام رسيده است. گنبد اين آرامگاه شباهت زيادی با گنبد آرامگاه دانيال نبی شوش دارد. اين بقعه يک گنبد هرمى شکل مضرس و يک گنبد کوچک مدور دارد و از يادگارهاى صدر اسلام است.
کلیسای نسطوریان
کلیسای نسطوریان ساسانی است به گمان باستان شناسان یگانه کلیسای باقی مانده از این دوران است که می توان آنرا نماد بارز تعلق خلیج فارس به ایران و ایرانی دانست. بقایای بجای مانده از این کلیسای که ضمن کاوشهای پروفسور گیرشمن فرانسوی در سال 1337 مورد بررسی قرار گرفت نشان می دهد که این جزیره در عصر ساسانیان میزبان جماعت بزرگی از نسطوریان بوده است. در آن زمان شهر بخت اردشیر یا ریشهر فعلی در دوازده کیلومتری بوشهر یکی از مهمترین مراکز مسیحیان ایران بود که تا جزیره خارگ فاصله چندانی نداشت. بندری که قدمت تاریخی آن به عهد ایلام می رسد و در آن زمان با عنوان لیان شناخته می شد. روستایی که بدست اردشیر ساسانی توسعه یافت.
پروفسور گیرشمن کلیسای نسطوریان را چنین توصیف می کند: کشیشان نسطوری خارگ به بهای کوششی بسیار، طولانی و طاقت فرسا کلیسایی زیبا بنا نهادند که با قطعات بزرگ سنگ تراشیده ساخته شده بود و صحن سه گانه ای به سبک ساسانی دارد که قسمت میانی آن از صحن های جانبی بزرگتر است. بلندی طاقهایی که سه قسمت صحن را می پوشاند محتملا می بایست در حدود شش هفت متر بوده باشد. از دیگر قسمت های این کلیسا می توان از محل همسرایان یعنی جایی که در کلیسا سرودهای مذهبی را می خوانند، محراب، خزانه جای نگهداری اشیایی که در عشاء ربانی بکار می رود، جامه خانه اطاقی که البسه و زیورآلات مخصوص تشریفات کلیسایی را در آنجا نگهداری می کنند، نام برد. از دیگر قسمتهای این کلیسا نیز می توان به تالار کتابخانه و تالار مجمع کشیشان نام برد. اطراف صحن کلیسا میدانگاه بزرگی است که خانه های صومعه را شامل می شود که مشتمل بر حدود شصت حجره است که هر یک دارای سه قسمت کوچک می باشد که یکی از آنها جای خواب می باشد. همچنین در چند صد متری کلیسا چندین ویرانه کوچک بفواصل زیاد از یکدیگر وجود دارد که خانه های کشیشان را شامل می شود.
این مجموعه کلیسا دارای تزییناتی گچی بوده که در کاوش های پروفسور گیرشمن بدست آمده است. نمونه های گچبری بدست آمده از خارک، پنج قطعه با نقوش گیاهی و نقش صلیب هستند که اکنون در مخزن موزه ملی ایران نگهداری می شوند. این گچبری ها مدتی پیش توسط موزه ملی ایران و در نمایشگاهی تحت عنوان تزیینات گچبری دوره ساسانی در معرض دید عموم قرار گرفته است.
اما آنچه اکنون موجب نگرانی دوستداران و کارشناسان میراث فرهنگی می شود عدم توجه کافی مبنی بر حفظ و مرمت میراث گذشتگان است بطوریکه کتیبه هخامنشی جزیره خارگ تنها در اندک زمانی پس از کشف تخریب گردید. اکنون با توجه به نهایی شدن طرح تبدیل جزیره خارگ به سایت موزه و موافقت شرکت نفت با تخصیص سه میلیارد تومان اعتبار به این پروژه ملی از مسئولین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری انتظار می رود که با آماده سازی طرحی جامع از این کلیسا و دیگر آثار باستانی خارگ زمینه مرمت و حفظ این آثار ملی را فراهم کنند. مساعدتی که شرکت نفت برای اولین بار نیست انجام می دهد چرا که این شرکت برای اولین بار و بصورت داوطلبانه مقدمات سفر و پرداخت تمام هزینه کاوش های باستانی پروفسور گیرشمن در سال 1337 را فراهم گرداند.
در صورت مرمت و ثبت ملی مجموعه این کلیسا و باغ زیبای باستانی مجاور و قنات های اطراف این کلیسا بهترین پتانسیل و قابلیت را برای تبدیل شدن به موزه، مرکزی پژوهشی و یا مجتمع فرهنگی- باستانی را دارا می باشد. تاریخ ما را به خاطر سهل انگاریی نخواهد بخشید و شاید فردا خیلی دیر باشد.
امکانات جزیره:
در این جزیره امکاناتی از قبیل مراکز خرید و رستوران و… وجود دارد وهمچنین می توانید از سواحل شنی زیبای آن برای شنا استفاده کنید.بهترین ساحل برای شنا در جزیره، پلاژ شرکت نفت است کهامکانات مناسبی برای شنا کردن دارد.
