غار کرفتو بی شک یکی از جذاب‌ترین نقاط دیدنی غرب کشور محسوب می‌شود.این غار مجموعه‌ای از زیبایی‌های طبیعی و تلاش انسان‌ها برای غلبه بر طبیعت و زنـدگی بهتـر و ایمن‌تر است.سابقه سکونت یا مورد استفاده قرار گرفتن آن را از دوره سلوکی به بعد یعنی اشکانی، ساسانی و اسلامی می‌دانند. در گذشته بر اثر سکونت اقوام گوناگون تغییرات دگرگونی‌ها و دخل و تصرفاتی در غار ایجاد شده و فضاهایی به صورت اتاق‌های تودرتو، راهرو و دالان عبوری به‌وجود آمده و از این جهت در میان غارهای دست‌کن از شهرت خاصی برخوردار بوده و این شهرت بی‌دلیل نبوده چون این غار از لحاظ بافت ساختمانی بی‌نظیر است.
وجه تسمیه غار کرفتو
در میان عامه مردم منطقه از این غار با نام قلعه کرفتو «قه‌لای که‌رفتو» یاد می‌شود و نظری اجمالی بر اوضاع و احوال و وضعیت و چگونگی فضاهای موجود در آن گویای این امر است که این مکان، مأمنی بوده برای پناه مردم در مواقع تاخت و تاز و تهاجم اقوام و قبایل گوناگون و در این مواقع ساکنین دسته جمعی به این غار پناه می‌بردند و این اثر عظیم و برجسته یکی از استحکامات نظامی و استراتژیک منطقه به شمار رفته است.برخی نیز عنوان می‌کنند: که کرفتو در اصل «گرفتو» بوده و این نسبت در زبان کردی به معنای گرفته شده و فتح شده است، البته در این امر که محل در اثر یک یورش و تهاجم آسیب‌دیده و پس از یک جنگ خونین فتح شده، شکی نیست اما بسیاری بعید می‌دانند که نام محل در اثر این فتح و پیروزی باشد.احمد شریفی‌فر محقق کرد، درباره این واژه می‌نویسد که “در مورد وجه تسمیه کرفتو تاکنون تحقیقاتی انجام نپذیرفته، ولی نگارنده بر این باور است که شاید کرفتو از دو واژه “کرف” و “تو” ترکیب شده است.واژه «کرف یا کرفت» در پهلوی به معنی ثواب است و گویا در اوستا به معنی “ستایش” و واژه “تو” نیز در زبان‌های باستانی چون سومری و عیلامی به معنی خورشید و گرما است.در زبان کردی کنونی نیز گرما را «تاو» و خورشید را «هه‌تاو» می‌خوانند؛ بنابراین اگر این ترکیب درست باشد، کرفتو به معنی ستایشگاه خورشید است و احتمال می‌رود این غار و قلعه یکی ازمعابد مهرپرستی در کردستان باشد”.
ویژگی‌های غار کرفتو
غار کرفتو از غارهای آهکی و طبیعی است که در ادوار مختلف جهت استفاده و سکونت انسان تغییر حالت داده و با معماری صخره‌ای در چهار طبقه در دل کوه حفر شده است. مستشرقان و محققان بسیاری از جمله دمرگان، راولینسون، کرپورتر، خانیکف و فون‌گال از غار کرفتو بازدید و نقشه‌هایی از آن را تهیه و ارائه کرده‌اند که کرپورتر نقشه غار را تهیه و فون‌گال نیز تصحیح کرد.در مقالاتی که توسط محققان به چاپ رسیده به دلیل وجود کتیبه‌ای یونانی بر سر در یکی از اتاق‌های طبقه سوم از این غار به عنوان معبد “هراکلس یا هرکول” نام برده شده است.
طول مسیر اصلی غار کرفتو حدود 750 متر است و راه‌های فرعی متعددی از آن منشعب می‌شود و در طول سکونت انسان در این غار تغییرات و دگرگونی‌های عمده و دخل و تصرف‌های بسیار در آن به وجود آمده و حجاران هنرمند به زیبایی فضاهایی را در مدخل‌های غار تراشیده و اتاق‌ها، راهرو و دالان‌های متعددی را به وجود آورده‌اند.
این غار در میان غارهای دست کن ایران از معماری کاملی برخوردار است، ورودی غار از دامنه کوه حدود 25 متر فاصله دارد و در گذشته راهی نسبتاً سخت و دشوار در کمر کوه بازدیدکنندگان را هدایت می‌کرد اما امروزه با عبور از «پلکانی فلزی» می‌توان به دهانه ورودی غار رسید.
ارتفاع دهانه ورودی غار «دهانه ورودی فعلی» از سرتپه در حدوده 20 تا 25 متر بوده که در گذشته راهی نسبتاً سخت ودشوار در کمر کوه و صخره بیرونی، هدایت بازدیدکنندگان به داخل غار را به عهده داشت، به صورتی که با قرار دادن تعدادی سنگ‌چین و استفاده از پلکان‌های چوبی علاقه‌مندان می‌توانستند با دشواری به داخل راه یابند.
در قسمت جلوی غار، چهارطبقه معماری صخره‌ای و دست‌کن ایجاده شده که در هر طبقه علاوه بر ایجاد اتاق‌های تودرتو با پنجره‌ها و نورگیرهایی به فضای بیرونی و درگاهی‌های مربوطه، دالان‌ها و راهروهای عبوری به منظور ارتباط به طبقات، پله‌های تراشیده شده در سنگ حتی اقدام به ایجاد جای مناسب کلون و جفت و بست پنجره‌ها و درگاهی‌ها کرده‌اند تا بیش از پیش امنیت هر قسمت را تأمین کنند و این موضوع نشان از نوعی معماری پیشرفته و بکارگیری خاص آن دارد.
البته به دلیل و ریزش‌هایی که در اثر گذشت زمان در صخره‌های بیرونی و پیرامون دهانه ورودی در مجموعه معماری صخره‌ای غار ایجاد شده، تعداد اتاق‌ها و راهروهای موجود در کلیه طبقات در حال حاضر مشخص نیست و به نظر می‌رسد مجموعه معماری صخره‌ای و دست‌ساز غار بسیار گسترده‌تر از وضعیت کنونی آن باشد و آثار این تخریب‌ها هنوز هم کاملاً مشخص و واضح است.
بررسی دیواره برخی از اتاق‌های طبقات غار و راهروهای عبوری آنها نقوشی به صورت خلاصه شده از جانوران و گیاهان وجود دارد که به عنوان نقوش صخره‌ای می‌تواند برای تحقیقات و مطالعات فراوانی باشد، زیباترین بخش معماری غار، طبقه سوم آن است که علاوه بر دقت در تراشیدن و کندن اتاق‌ها، فرم خاص سقف‌ها به صورت کمانی و ایجاد درگاهی‌ها و پله‌های آستانه آن و پنجره‌ها و نورگیرهای اتاق‌ها از نظر تزئینات بکار رفته از اهمیت خاصی برخوردار است و از نظر تزئینات موجود در پنجره‌ها قابل مقایسه با آثار موجود در معماری نوشیجان تپه همدان از دوران مادهاست.
بر روی سردر ورودی یکی از اتاق‌های طبقه سوم کتیبه‌ای یونانی وجود دارد که تا حد زیادی صدمه دیده است، در این کتیبه از «الهه هراکلس» یاد شده و به همین دلیل بسیاری این غار را معبد الهه یونانی نام‌گذاری کرده‌اند، در این کتیبه آمده است: “این خانه هراکلس است، هر کس در آن وارد شود در امان است” وجود این کتیبه سبب شده عقیده بر این باشد که احتمالاً این غار مدتی به صورت موقت مورد سکونت و استقرار سلوکیان جانشینان پس از اسکندر مقدونی قرار گرفته که پس از فتوحات مهرداد دوم اشکانی به سمت غرب ایران حرکت کرده‌اند.
در راهرو ارتباطی طبقه اول به دوم غار، یادگاری از «خانیکف مستشرق روسی» بر دیواره راهرو کنده شده که حکایت از بازدید ایشان در سال 1917 میلادی دارد.
ستون فقرات اصلی غار قریب به 750 متر طول دارد که در این مسیر پرپیچ و خم، دهانه‌ها و دالان‌های گوناگونی منشعب می‌شود و به همین جهت تاکنون کسی را قادر به شناسایی تمامی این مسیرها و تهیه نقشه کامل از آن نبوده است.
اما زیباترین بخش این غار، طبقه ی سوم آن است که از نظر پله های آستانه ی آن، کنده کاریهای اتاق ها و فرم خاص سقف به شکل کمانی و نورگیرها، اهمیت ویژه ای دارد.
این غار زیبا که از جاذبه های گردشگری سقز در استان کردستان می باشد ، در سال ۱۳۸۱، در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
مسیرهای دسترسی
بسته به اینکه مبدا سفر شما کجاست، راه های مختلفی برای رسیدن به غار کرفتو وجود دارد:
1- از طریق استان کردستان: از سنندج تا شهر دیواندره 95 کیلومتر فاصله است. این مسیر یک بانده با آسفالت خوب و تماما کوهستانی است. از دیواندره به سمت سقز حرکت کنید. پس از طی 37 کیلومتر، یک سه راهی در سمت راست وجود دارد که به سه راهی تکاب معروف است. تابلو غار کرفتو در ابتدای سه راهی نصب شده. از سه راهی تکاب تا غار دقیقا 33 کیلومتر فاصله است. کل مسیر آسفالت و یک بانده است. کیفیت آسفالت مطلوب است. در این مسیر دو، سه راهی وجود دارد که در هر دو لازم است به سمت چپ بپیچید هر چند تابلوی راهنمایی به سمت غار وجود دارد.
2- مسیر تهران – زنجان: اگر از تهران صرفا به قصد بازدید غار کرفتو حرکت می کنید (تصمیم ندارید به همدان یا سنندج بروید یا اینکه بخواهید بعدا از طریق سنندج به تهران بازگردیید) فاصله تهران تا زنجان حدود 320 کیلومتر و اتوبان است. از زنجان تا دیواندره از طریق بیجار حدود200 کیلومتر فاصله است که جاده آن آسفالت و یک بانده و بخشی از آن کوهستانی است. (جمعا از تهران تا دیواندره 520 کیلومتر و تا غار کرفتو 590 کیلومتر است.) اگر می خواهید این مسیر را انتخاب کنید بازدید از تخت سلیمان واقع در 42 کیلومتری تکاب را به شما توصیه می کنیم. لازم به توضیح است که یک راه میانبر بسیار کوتاه شما را از تکاب به غار کرفتو هدایت خواهد کرد.
3- از طریق آذربایجان شرقی: مسیر تبریز، عجب شیر، بناب، ملکان، میاندوآب، بوکان، سقفز، غار کرفتو را طی کنید.
4- از طریق آذربایجان غربی: مسیر ارومیه، مهاباد، بوکان، سقز، غار کرفتو را طی کنید.
نزدیک ترین جاذبه های گردشگری
١- در فاصله ٣٠ كيلومتری غار كرفتو يكی ديگر از جاذبـه هـای گردشـگری اسـتان كردسـتان بـه نـام تپـه زيويـه قـرار دارد . در بـالای تپـه بقايای تأسيسات مربوط به دوره مادها موجود است. بازديد از اين تپه نياز به كوهنوردی و صرف حدوداً يك ساعت وقت دارد. يادتان باشـد از غـار كرفتـو تا اولين سه راهي حدود يك و نيم كيلومتر فاصله است. برای رفتن به زيويه دست چپ بپيچيد. نيازی به بازگشت ايـن مسـير نيسـت . از زيويـه راه مستقيم به سقز وجود دارد.
٢- اگر به طبيعت گردی و خصوصاً بازديد از غارهای طبيعی علاقه مند هستيد در فاصله حدود ١٠٠ كيلومتری از غار كرفتو ( ٣٠ كيلومتر شـمال شهرستان بوكان ) غار سهولان قرار دارد. اين غارِ نيمه آبی – نيمه خشكی نيز از جاذبه های زيبای جنوب استان آذربايجان غربی است.
