ارگ گوگد، یکی از بناهای قدیمی و دیدنی شهرستان گلپایگان در استان اصفهان میباشد. این ارگ در پنج کیلومتری جاده گلپایگان به تهران و در شهری به نام گوگد (از شهرهای حومه گلپایگان) واقع شده است. از این ارگ که از جاذبه های گلپایگان میباشد،در زمانهای صلح به عنوان کاروانسرا و در زمان جنگ یا حمله اشرار به عنوان دژ نظامی استفاده می‌گردیده است.
با توجه به اسناد ثبت شده‌ی ارگ که دارای پیشینه‌ای نزدیک به ۱۳۰ سال است، چنین به نظر می‌رسد که نیمی از ساختمان ارگ، مهریه‌ی همسر «علیخان» است که توسط وی، به همسرش واگذار شده است؛ بنابراین از آن زمان این ارگ به «ارگ علیخانی» نیز شهرت یافت.
این اثر ملی دارای درب ورودی، حوض آب، شاه‌نشین، سیستم امنیتی (سوراخ‌هایی بر دیوارهای بلند وجود دارد که سیستم امنیتی هشدار دهنده بوده است)، چاه، چندین بنا در پیرامون فضای داخلی، طبقاتی در بالا و پایین ارگ و بخش‌های دیگری است.
ارگ تاریخی گوگد ، دژ محکم نظامی یا مسافرخانه؟
ارگ تاریخی گوگد اگرچه سند دقیقی برای اثبات نظامی بودنش ندارد، اما شواهد روایت می‌کنند که روزگاری در این منطقه از گلپایگان قلعه‌ای نظامی افراشته شده که امروزه آن را ارگ تاریخی گوگد می‌نامند. مناطق کویری ایران، به ویژه در قسمت‌های پر رفت و آمد بیشتر در معرض حمله‌ی راهزنان قرار داشت. ارگ‌های نظامی به این دلیل بنا شدند تا هم از شهر در برابر راهزنان محافظت کنند و هم محلی برای آموزش قوای نظامی باشند. استان اصفهان و شهر گلپایگان نیز از این قاعده مستثنی نبودند و به همین دلیل احتمال می‌رود هدف ابتدایی ساخت ارگ، دلایل نظامی و امنیتی بوده است. دو بیتی زیر شعری قدیمی در اثبات این موضوع است:
یکی دژ برآمد ز راه نخست ز رزم آوران نام آن را بجست
شنید این سخن نام دژ گوگد است در او ایمن از هرچه دیو و دد است
معماری ارگ تاریخی گوگد
اگر از بالا به این ارگ تاریخی نگاه کنیم پلانی مربعی و بسیار منظم از این قلعه را خواهید دید. این قلعه با وجود قدمت از درست‌ترین اصول معماری برخوردار است و ریزه‌کاری‌های ساخت بنا باعث مستحکم بودن آن در این سال‌ها بوده است. حیاط در بخش مرکزی با درختان و باغچه‌های مربعی تزئین شده تا زیبایی ارگ تاریخی گوگد را کامل کند.
مرتفع‌ترین دیوارهای قلعه در گذشته محلی برای دیده‌بانی بوده است. معماران این بنا با توجه به این موضوع نقشه‌ای خلاقانه برای این برج با شکوه طراحی کردند. شیارهای ایجاد شده روی برج دیده‌بانی در ظاهر خانه‌ای برای کبوترها و پرندگان بود. اما در حقیقت طعمه‌ای برای راهزنان و زنگ خطری برای نظامیان به حساب می‌آمد. زیرا در هنگام ورود آن‌ها با بی‌قراری و جنبش پرندگان اهالی ارگ به حالت آماده باش قرار می‌گرفتند.
وجود جزئیاتی مانند چاه آب برای روزهای جنگ و حوض میانی این ارگ تاریخی به آن اعتبار بیشتری نیز بخشیده است.
در ساختمان ارگ وجود بنا در اطراف و فضای باز در وسط، همچنین وجود طبقات پائین و بالا نشان از معماری کاروانسرایی دارد که بیانگر رعایت نظام طبقاتی در اجتماع آن روز است به این صورت که استر و استربانان در طبقه پایین و در مجاورت هم و بازرگانان و افراد شاخص در طبقات بالا مسکن می‌گزیده‌اند که این فضاها پس از بازسازی هم اینک به عنوان مهمانسرا با امکانات مدرن شامل سوئیت‌های زیبا با سرویس‌های بهداشتی، رستوران، چایخانه سنتی، فروشگاه و نمایشگاه صنایع دستی، سالن‌های مختلف و مجموعه‌ای از مکانهای تاریخی و تفریحی مورد استفاده قرار گرفته و همه روزه پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی است.
