«گوردختر» آرامگاهی سنگی از دوره‌ی هخامنشیان است که برخلاف ظاهر قابل توجه‌اش، در طول دهه‌های گذشته، کمترین توجه از سوی مسوولان و گردشگران به آن شده است.این اثر تاریخی که شباهت زیادی به آرامگاه کوروش در پاسارگاد (استان فارس) دارد، در دشت «میانکوهی پشت پَر» شهرستان دشتستان قرار دارد و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است.گوردختر در میانه‌ی دهه‌ی ۱۳۸۰ مرمت شد؛ ولی اکنون وضعیت مناسبی ندارد. این بنا از جاهای دیدنی بوشهر،در تنگ ارم در بخش مرکزی شهرستان دشتستان در استان بوشهر و در جاده‌ی برازجان – کازرون قرار دارد.
مشخصات معماری
کل بنا از ۲۴ قطعه سنگ در ابعاد مختلف ساخته و بوسیله بست های دم چلچله ای به یکدیگر متصل شده اند. در ساخت این بنا مانند دیگر سازه های ساخته شده توسط معماران هخامنشی هیچگونه ملاتی به کار نرفته است. بر بالای این مقبره قسمتی فرو رفتگی شبیه به یک قاب وجود دارد که احتمالاً جایگاه قرار گرفتن کتیبه ای مربوط به آن بوده است.ارتفاع واقعی بنا چهار و نیم متر است.
برای وارد شدن به داخل این آرامگاه می بايست از ورودی آن كه با ابعاد 90 ×67 سانتيمتر است، به طور خميده گذشت و به داخل اتاق اصلی رفت.در انتهای اتاق و در كف آن، چسبيده به ضلع جنوبی يك گودی بيضی شكل در كف سنگ كنده شده كه معلوم نيست به چه منظوری حجاری و تعبيه شده است.سقف آرامگاه به وسيله دو تخته سنگ بزرگ پوشيده شده و بر بالای سقف سنگ ديگری به شكل نيمه استوانه كه درون آن خالی است، قرار دارد و به طرز بسيار جالب و معماری خاصی حجاری و قرار داده شده است و در دو سر آرامگاه و در قسمت فوقانی بام دو تخته سنگ بزرگ به شكل مثلث قرار دارد. پروفسور «واندنبرگ» عقيده دارد كه گوردختر مقبره «چيش پش» دوم (640 ـ 675 ق.م) يكي از اجداد كورش سوم (موسس سلسله هخامنشيان) است.
هویت شخص مدفون در گور دختر
گور دختر را باستان شناس بلژیکی به نام لویی واندنبرگ (م۱۹۲۳ ـ ۱۹۹۳م) در سال ۱۳۳۹ هجری شمسی کشف کرد. واندنبرگ خود معتقد بود گور دختر قبر چیش پیش (پدربزرگ پدر کوروش) یا کوروش یکم (پدربزرگ کوروش کبیر) است که بین سال های ۶۴۰ تا ۶۷۵ قبل از میلاد مسیح زندگی می کرد؛ اما سپس علیرضا شاپور شهبازی، از باستان شناسان بزرگ ایران (۱۳۲۱ ـ ۱۳۸۵ش)، آن را آرامگاه کوروش کوچک دانـسـت که در سال ۴۰۱ قبل از میلاد مسیح درگذشته است. هواره نظریه های بسیار متفاوتی درباره هویت گور دختر وجود دارد. آرامگاه ماندانا مادر کوروش که بین سال های ۵۵۹ تا ۵۸۴ پیش از میلاد مسیح زندگی می کرد و یا آتوسا دختر کوروش و شهبانوی هخامنشی که از سال ۵۵۰ تا ۴۷۵ پیش از میلاد زندگی می کرد، برخی دیگر از نظریه ها درباره این بنا هستند.
تاریخ بنا
طبق گفته ها و نظریات باستان شناسانی که این بنا را مطالعه کردند در این که تاریخ ساخت آن به زمان هخامنشیان بازمی گردد تردیدی وجود ندارد، اما درباره این که این گورد دختر دقیقا در زمان پادشاهی کدام یک از پادشان این سلسله ساخته شده و یا شخص مدفون در آن چه کسی است نظریه های مختلفی گفته می شود.از زمان داریوش بزرگ به بعد در دوره هخامنشی شیوه تدفین تقریبا به یک شکل انجام می شده و همه قبرها در بدنه کوه به صورت دخمه ای ساخته می شدند.دخمه ها دارای قبوری بودند که جسد در آن قرار می گرفته که بعضا مانند آرامگاه داریوش دارای ۹ قبر بوده اند. در واقع می توان چنین گفت که آرامگاه کوروش کبیر در پاسارگاد با سایر پادشاهان کاملا متفاوت است و سبک و سیاق مختص خود را دارد.
تنها آرامگاه کشور ایران که به ارامگاه کوروش کبیر شباهت دارد گور دختر است. تفاوت عمده آن ها در ابعادشان است و جزییات معماری آن ها نیز کمی متفاوت است. این دو بنا نشان دهنده این است که هر دو شخص دارای یک نوع مذهب و از لحاظ اعتقادی بسیار به هم نزدیک هستند که برای ساخت آرامگاه خود از دیگری الگو برداری کرده اند.یکی از نظریه ها این گونه می گوید که چون بعد از کوروش بزرگ دیگر آرامگاهی به این شکل ساخته نشد احتمالا گور دختر قبل از آن احداث شده است.
یکی دیگر از دلایل ساخت آن قبل از آرمگاه کوروش کبیر این است که برش ها و جزییات ساخت آن ابتدایی تر است و اگر بعد از ساخت کوروش کبیر بود احتمالا باید با مهارت بیشتری ساخته می شد.
مسیر دسترسی
این بنا در جاده برازجان به کازرون در ناحیه ارم از شهر دشتستان و در میان دشتی به نام میانکوهی پشت پَر (یا به قول مردم محلی منطقه بزپر) قرار دارد. راه رسیدن به پُشت پَر و دیدن گور دختر با خودرو شخصی از برازجان مرکز دشتستان آغاز می شود و پس از عبور از شهر دالکی در جاده برازجان به شیراز به پل نمازگاه خواهید رسید پس از پشت سر گذاشتن پل وارد جاده فرعی خواهید شد. جاده فرعی از مسیر پر پیچ و خم کوهستانی عبور می کند و روستاهای تنگِ دَرکش و رود فاریاب را نیز پشت سر می گذارد و به شهر تنگ ارم مرکز بخش ارم شهر دشتستان می رسید.
اگر در جاده جنوبی تنگ آرام دو کیلومتر پیش بروید جاده ای فرعی را می بینید که ادامه راه شما خواهد بود، پس از عبور از روستاهای آقا میراحمد و کفتارو به گردنه تخته می رسیم.دشت پشت پر تا قبل از سال ۱۳۵۷ خالی از سکنه یکجانشین بود و آبادی در آن وجود نداشت، اما از بعد از انقلاب اسلامی و طی سال ها عشایر مورد نظر در این دشت یکجانشین شده و با خانه سازی روستای بزرگی را به وجود آورده اند.
