رباط (کاروانسرای) زین الدین یکی از دیدنی های مهریز و استان یزد است که در حدود 60 کیلومتری مسیر یزد به کرمان و در شهر مهریز قرار دارد. کاروانسرای زین الدین از متفاوت‌ترین کاروانسراهای ایران به شمار می‌رود و در واقع می‌توان گفت تنها کاروانسرای دایره‌ای شکل ایران محسوب می‌شود.
مختصری از تاریخ کاروانسرای زین الدین
این بنا در دوره ی صفوی ساخته شده و شاه عباس صفوی در آن دوره حدود ۹۹۹ کاروانسرا در ایران بنا نهاد و زین الدین یکی از زیباترین ها آن ها به شمار می رود. در بسیاری از کتب تاریخی آمده است که کاروانسرای زین الدین در یزد به مناسبت دیدار شاه عباس با زین الدین گنجعلی خان، حاکم استان کرمان در قرن ۱۰ قمری ساخته شد. معمار کاروانسرای زین الدین در مهریز شخصی به نام محمد سلطان یزدی نیز بود؛ وی یکی از بهترین معماران آن دوره بود و طراح و معمار مجموعه بی نظیر گنجعلی خان کرمان نیز همین فرد بوده است. نکته جالب توجه و متمایز کننده کاروانسرای زین الدین از دیگر کاروانسراها، پلان دایره ای آن است. مسلمانان در ساخت بناهای خود از اعداد مقدس استفاده می کنند که در این بنا هم می توانید اعدادی نظیر ۵ برج و ۱۲ صفه این کاروانسرا را در ساخت آن مشاهده کنید.
کاروانسرای زین الدین از شاهکارهای معماری دوره صفویه و تنها بنای مدور ایرانی در مسیر جاده ابریشم (در بخش مرکزی مهریز و در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر یزد) واقع شده است.
یکی از کاربردهای کاروانسرای زین الدین در مهریز در قرن دهم قمری محلی بوده جهت استقرار تفنگچیان و مستحفظان بوده است. امروزه هم تمامی مکان هایی که برای این منظور ساخته شده بوده نیز به همان شکل نگهداری شده به طوری که از آن به عنوان به عنوان هتل برای اقامت گردشگران نیز بهره می برند.
معماری کاروانسرای زین الدین
از درب چوبی و اصلی کاروانسرا که وارد هشتی شویم، در دو سمت چپ و راست درب‌های چوبی وجود دارد كه در صورت گشوده شدن، سالنی بزرگ در مقابل چشمان پدیدار می‌گردد كه از دو سو تا انتها به پرده‌‌های ترمه منقش شده است.سکوهای آجری و گلی که روزی به مسافران میان راه اجاره داده می شد، امروز ملبس به پرده های ترمه، فرش دست باف و گلیم و رخت خوابی پهن بر روی زمین و پشتی‌‌هایی دور تا دور شده، تا مامنی برای مسافران كویر‌نشین این كاروانسرا باشد.رباط زین الدین، دارای پلان دایره‌ای و پنج پلان نیم دایره چسبیده به دیوار هشتی است که پس از آن صحنی دوازده ضلعی وجود دارد كه در اطراف آن رواق‌های سکو داری قرار دارد. در بخش شمالی رباط هم اتاق‌هایی است که گویا شاه نشین عمارت بوده و امروز بخشی از آن سالن غذاخوری شده و بخشی از آن نیز مفروش به فرش‌های دست باف و پشتی‌های تکیه داده به دیوار است.
این کاروانسرا به شیوه‌ای کاملا متفاوت و به سبک و سیاق سنتی خود درآمده و اکنون قابلیت پذیرش یکصد میهمان و گردشگر را دارد. برخلاف بسیاری از ابنیه قدیمی که در آمیزش با تکنولوژی، معلق میان سنت و مدرن هستند، این ساختمان همچنان اصیل است چرا كه در انتقال تاسیسات و تكنولوژی نوین در این هتل سنتی نهایت دقت به عمل آمده است و علی‌رغم تجهیز به امكانات روز اثری از ادوات و وسایل امروزی انتقال به چشم نمی‌آید.
در دو طرف کاروانسرا پله هایی وجود دارد که به پشت بام کاروانسرا راه دارد و می توان برای تماشای آسمان فوق العاده زیبای کویر از طریق این پله ها به پشت بام رفت.
جالب است بدانید که کاروانسرای زین الدین در سال 2006 جایزه بهترین مرمت سال را از یونسکو دریافت کرد.
جاذبه ی نزدیک کاروانسرای زین الدین
قلعه ی سر یزد:یکی از ارزشمندترین و قدیمی ترین جاذبه های استان یزد به نام قلعه ی سریزد در نزدیکی از کاروانسرای زین‌الدین قرار دارد. قلعه ی سریزد بسیار بزرگ و کاه گلی است که دور تا دور آن جهت حفاظت از جان و مال افراد خندق هایی وجود دارد. سر یزد تنها بنای تاریخی سه طبقه در استان یزد است که هنوز هم سالم و پا بر جا است. این قلعه طوری ساخته شده که هر طبقه‌ی آن دارای یک ورودی باریک و مخفی است که تقریبا ورود به آن را غیرممکن می‌سازد. قدمت ساخت بخش‌های داخلی این قلعه به ۱۸۰۰ سال پیش باز می‌گردد.
دسترسی به کاروانسرا
به منظور دسترسی به کاروانسرای زین الدین در یزد باید به ۶۲ کیلومتری جنوب یزد و ۴۰ کیلومتری شهرستان مهریز بروید.
