خوزستان، به حق در طول تاریخ یکی از آبادترین شهرها و مرکز بسیاری از تمدنهای پیشرفته ایرانی بوده است. موقعیت استراتژیک، آبهای جاری فراوان و آب و هوای مناسب همه چیز را برای ایجاد تمدنی قوی در آنجا مهیا میکرد.
شوشتر را بیش از همه با سازههای آبیاش میشناسند؛ تکنولوژی قدیمی که توانست به فهرست میراث جهانی یونسکو راه یابد. در کنار این بناهای ارزشمند، قلعه سلاسل نیز دارای اهمیتی قابلتوجه است. این قلعه که تحت عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر، همراه با سازههای مشهور از میراث جهانی یونسکو محسوب میشوند، در کنار رود کارون قرار دارد.
معرفی قلعه سلاسل
قلعه سلاسل یکی از مشهورترین جاهای دیدنی شوشتر است که طبق نوشتههای تاریخی، قدمت آن به دوره هخامنشیان میرسد. این قلعه با وسعت بسیار زیاد در گذشته، دارای چندین حیاط و قسمتهای مختلفی بوده است. همچنین استحکامات عالی، کوشکهای باشکوه و تزیینات منقش به طلا، مینا و لاجورد از ویژگیهای ارزشمند سلاسل بودهاند.
قلعه سلاسل در شهر شوشتر مربوط به دوره هخامنشیان تا همین 50 سال پیش، دژی آباد و برقرار بوده است. این قلعه نه تنها نقش دفاعی برای این شهر داشته بلکه مرکز کنترل نهر داریون (کانال حفر شده توسط داریوش بزرگ) و محل استقرار حاکم وقت خوزستان نیز بوده و به همراه 15 اثر تاریخی دیگر با عنوان سازههای آبی شوشتر در سال 1388 در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.
دیولافوا باستانشناس معروف اعزامی دولت فرانسه، در سال ۱۸۸۱ درباره قلعه میگوید: قلعه سلاسل اقامتگاه رسمی والی خوزستان است و در روی کوهی که مانند فلات کوچکی است قرار دارد. از پای این کوه یکی از شعب کارون که شطیط نام دارد عبور میکند و ساختمانها و استحکاماتی که از عهد ساسانیان باقی ماندهاند آن را از طرف شهر قابل دفاع میکنند.
اگرچه عظمت ارگ سلاسل در اثر فرسایش و گذر زمان، از بین رفته است؛ بازماندههای آن نیز نشان از عظمت این ارگ زیبا دارند.
تاریخچه قلعه سلاسل
تا زمان حکومت نادرشاه قلعه سلاسل محل حکام محلی بود. هر یک از مستوفیان در قلعه عمارت مخصوص خود را داشتند تا اینکه بعد از نادر شاه، قلعه متروک شد و حاکم ولایت در قلعه مستقر نمیشد. در زمان ناصرالدین شاه قلعه دوباره مرمت و مسکونی شد تا اینکه در سال ۱۳۴۱ هجری قمری، رئیس اداره دارایی وقت برای ساخت اداره دارایی، کلیه ساختمان آن را خراب کرد و مصالح قلعه را برای ساخت بنای اداره دارایی مورد استفاده قرار داد.
بنا به گفته مورخین سلطان زینالدین، توسط منصور آلمظفر، درون این قلعه زندانی بوده است. امیر تیمور گورکانی در یورش به خوزستان این قلعه را تصرف کرده و اسرای لرستان و مشعشعیان خوزستان با اتکا به این قلعه، بارها بر علیه حکومت صفوی دست به قیام زدند.
قلعه سلاسل چندین بار بازسازی شده است. در حال حاضر ویرانیهایی که در قلعه به چشم میخورد مربوط به دوره قاجاریه است. برخی نام سلاسل را به شخصی به نام ابیسلاسل مربوط میدانند که در قرن چهارم زندگی میکرد و مامور تعمیر قلعه بود. قلعه سلاسل یک بار نیز به دست فتحعلیخان پسر واخشتوخان، در قرن ۱۱ هجری و بار دیگر در سال ۱۲۳۷ به دست محمدعلی میرزا دولتشاهی تعمیر شده است.
معماری قلعه سلاسل
قلعه سلاسل را میتوان جزو قلاع چند وجهی به حساب آورد. قلعه دو در بزرگ دارد. دروازه جنوب شرقی قلعه (کوچه پمپ بنزین)، دروازه خصوصی بود و سران نظامی از آن رفتوآمد میکردند. بنا به گفته سیاحان دوره قاجار، دری از جنس چوب در این محل قرار داشت. دروازه جنوبی کنار مسجد شاه صفی قرار داشت که ظاهرا افراد عادی از این دروازه رفتوآمد داشتند. در سمت شمال و شمال شرقی قلعه یک خندق و در جنوب آن نهر داریون واقع شده بود. برجهای قلعه بهصورت مدور بودند و در دورههای اخیر، تاسیساتی از قبیل نانوایی، اصطبل، حمام، سربازخانه، اسلحهخانه (قورخانه)، آشپزخانه و حیاطهای مختلف در آن وجود داشتند.
همچنین قلعه سلاسل دارای پنج شوادان بزرگ بوده است که هر یک با شوادانهای درون بافت شهر در ارتباط بودند. این شوادانها در گرمای ۵۰ درجه خوزستان محیطی خنک، در حدود ۱۵ درجه را برای افراد ایجاد میکردند.
قلعه سلاسل در استان خوزستان، شوشتر، ساحل رود کارون، نزدیک پل آزادگان و مسجد مستوفی قرار دارد.
