خوی یکی از قدیمی‌ترین مراکز تمدن در شمال غرب ایران است. این شهر تاریخ پرفراز و نشیبی داشته و شاهد وقایع تاریخی مختلفی بوده است. شهرستان خوی به سبب قرار گرفتن بر سر جاده‌های معروف بازرگانی مانند جاده ابریشم، مکه یولی، راه طرابوزان به جلفا و … از قدیم دارای كاروانسراهای متعدد، جهت تخلیه كالا و استراحت بازرگانان و بازاری وسیع و گسترده جهت داد و ستد كالای مختلف را است.
خوی ، در گذشته مركز اقتصادی بوده، اما در دوره‌های مختلف تاریخی به علت وجود سوانح طبیعی و غیره شهر قدیمی از بین رفته و به تدریج شهری جدید در کنار آن به وجود آمده است. گفته می‌شود قدمت خوی به سه هزار سال پیش بازمی‌گردد. در ادامه دیدنی‌های خوی را به شما معرفی می‌کنیم.
بازار قدیمی خوی
بازار قدیمی خوی که در ضلع جنوب شرقی چهارراه مرکزی و مابین خیابان طالقانی و انقلاب قرار گرفته است، قدمتی به درازای حکومت صفویان (قرن ۱۲ هجری قمری) دارد. گفته می‌شود این بازار دومین بازار بزرگ ایران است. همان طور که ذکر شد، این شهر از گذشته تاکنون، مرکز اقتصادی بزرگی بود و به همین دلیل بازارها و کاروانسراهای قدیمی زیادی در آن به وجود آمده است.
بازار خوی چند راسته بازار سرپوشیده، چندین سرا، چهارسو و گذر قدیمی دارد که جزو بافت قدیمی بازار است و بعدها چندین راسته بازار و کاروان‌سرا به آن اضافه شد و حالت اولیه‌ی آن تغییر کرد. در زمان قاجار، عباس میرزا اقدامات زیادی برای ساماندهی بازار خوی انجام داد. مجموعه‌ی بازار خوی در ۲۴ خرداد سال ۱۳۶۶ با شماره‌ی ۱۷۲۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آرامگاه و برج شمس تبریزی
برج شمس تبریزی روی مزاری منسوب به شمس تبریزی ساخته شده است. این برج در محله‌ی امامزاده سید بهلول در شمال غربی خوی قرار دارد و یادگاری از دوران صفوی است. برج یا مناره‌ی شمس تبریزی از آجر ساخته شده و با شاخ‌های قوچ و میش‌هایی زینت یافته است که شاه اسماعیل صفوی در اقامت چهل روزه‌اش در کوه چله خانه‌ی خوی شکار کرده بود. با توجه به اسناد موجود، این بنا به دستور شاه اسماعیل صفوی ساخته شده و شاخ قوچ‌های وحشی را برای نشان دادن قدرت و مهارت وی در شکار قوچ در یک روز، نصب شده است.
دروازه سنگی خوی
دروازه سنگی قالا قاپیسی خوی در قسمت جنوبی بازار، به سمت شهر سلماس قرار دارد. در مورد قدمت این بنا ۲ نظیره وجود دارد: برخی تاریخ ساخت آن را به دوران ایلخانیان نسبت می‌دهند و برخی دیگر معتقد هستند قدمت دروازه سنگی به دوران قاجار بازمی‌گردد.
اگر بخواهیم سبک معماری و ویژگی‌های بنا را در نظر گرفته و آن‌ها را آثار باقی مانده از دوران قاجار در تبریز و خوی مقایسه کنیم، احتمال این که این دروازه در دوران قاجار ساخته شده باشد، قوت می‌گیرد.
خانه کبیری در خوی
خانه‌ی کبیری یکی از خانه‌های تاریخی شهر خوی است که در اواخر دوران زندیه ساخته شده است. این خانه در بافت قدیمی شهر، در خیابان آیت‌الله طالقانی، کوچه‌ی امیر، بن‌بست اخوان قرار دارد و مالک آن فردی به نام حاج میراسماعیل کبیری بود. خانه‌ی کبیری در پنجم اردیبهشت ۱۳۵۶، با شماره‌ی ۱۶۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد مطلب خان خوی
مسجد مطلب خان یکی از یادگاری‌های دوران ایلخانی در خوی است که در مرکز شهر، ابتدای خیابان طالقانی و در نزدیکی بازار قدیمی قرار دارد. مطلب خان، در زمان قاجار، زرگر مخصوص عباس میرزا نائب‌السلطنه بود. گفته می‌شود مسجد مطلب خان به سبک مساجد دوران مغول، روباز ساخته شده و در گذر زمان، بر اثر حوادث طبیعی تخریب و در زمان قاجار، مجددا روی ویرانه‌ها مسجدی بنا شده است.
ساختمان شهرداری خوی
ساختمان شهرداری خود در زمان پهلوی اول ساخته شده و یکی از زیباترین بناهای تاریخی استان آذربایجان غربی است که در گذشته حکمرانان و بزرگان خوی از آن استفاده می‌کردند. ساختمان شهرداری با عناوینی چون ارگ یا ساختمان حکومتی نیز شناخته می‌شود. این بنای دو طبقه دارای گچبری‌ها و نقاشی‌های بسیار زیبایی است که همگی نشان از ذوق و هنر مردمان شهر دارد.
موزه خوی
موزه‌ی خوی ساختمانی یک طبقه در خیابان امام، کوچه‌ی نورالله این شهر است که در سال ۱۳۴۸ شمسی ساخته شده است. این ساختمان با ۲۵۶ متر مربع مساحت، دو سالن و یک تالار کوچک دارد و در سال ۱۳۵۸، سه تالار کوچک به آن اضافه شده است. در یکی از سالن‌های این موزه اشیای باستانی کشف‌شده از آذربایجان، خراسان، ری، گیلان و کاشان به نمایش گذاشته شده است.
در سالن‌های دیگر اشیای مردم‌شناسی، هنرهای تزئینی و ملی و صنایع دستی وجود دارد. از آثار ارزشمند این موجود در موزه ی خوی می‌توان به سنگ نبشته‌ی شاه تهماسب صفوی، کتاب‌های خطی، سکه‌های ادوار مختلف، گل مهره‌ها و … اشاره کرد.
