طبیعت زیبای سرباز، شهر گردشگری سیستان وبلوچستان

شهرستان سرباز به مرکزیت شهر راسک در جنوب استان سیستان وبلوچستان واقع است. شهرستان سرباز یکی ازقدیمیترین مناطق بزرگ بلوچستان ومقرتمدنهای بزرگی درادوار مختلف بوده است .تنوع آب وهوایی درمنطقه باعث شده میوه های متنوع مانند خرما ،خربزه درختی، موز،کنار، انبه ،چیکو، گوواوا و انواع مرکبات از قبیل لیمو، پرتقال، نارنگی وغیره کاشت شود .سرباز به دلیل سرسبز بودن و وجود دره و رودخانه پرآب به طول 313کیلومتر، زیستگاه  انواع ماهیها و تمساح پوزه کوتاه ایرانی است.

رودخانه سرباز که از به هم پیوستن شاخه های فرعی سرکور،هنسانوچ،گویمرک،کیشکور و پشامگ ،جژان شکل گرفته و درمنطقه دشتیاری به رودخانه باهوکلات تغییرنام می دهد و به دریای عمان منتهی می شود. دیگر رودخانه آن آشاراست که با پیوستن به رودخانه نهنگ از مسیر پاکستان و درنزدیکی گوادر به دریای عمان می ریزد . بیشتر آبادیهای شهرستان بصورت طولی دردوطرف رودخانه ودر پای کوهها شکل گرفته اند. رودخانه سرباز بزرگترین رودخانه فصلی بلوچستان محسوب می شود که دربعضی از قسمتهای مسیرخود بصورت دائمی می باشد.زندگی تمساح پوزه کوتاه دراین رودخانه براهمیت آن افزوده واحداث بزرگترین سداستان بر روی این رودخانه درنزدیکی پیشین درصورت رفع معضل خشکسالی چشم اندازروشنی دارد. وجود آب وهوای گرم ومرطوب باعث رونق کشاورزی درتمام فصول سال وتولیدمحصولات خاص مناطق قاره ای و تولید محصولات مهمی چون انبه ،خربزه درختی (پپیا)،چیکو،زیتون محلی ، خرما وانواع مرکبات شده است.

آب و هواى شهرستان سرباز در تابستان گرم و خشک و در بعضی از ماههای سال به علت تاثیر بادهای موسمی با رطوبت (شرجی) و در زمستان معتدل است و بادهاى باران آور موسمى در فصل تابستان بصورت رگبارهای شدید وگاهی سیل آساو بادهاى باران‏آور غربى در فصل زمستان در این منطقه موجب ریزش پراکنده باران مى‏شوند .

سوزن دوزی، زیورآلات سنتی، منبت کاری، ساخت ابزار آلات موسیقی، آهنگری، سفالگری، گلیم بافی، سکه دوزی و شال بافی ازمهمترین هنرهای صنایع دستی مردم این دیار است.

جاذبه های سرباز

قلعه سرباز

این قلعه از شاخص ترین بناهای تاریخی در جنوب استان و واقع در شهر سرباز است که فاصله آن از مرکز شهرستان ۷۶ کیلومتر است.

این که قلعه مذکور در اوایل دوران اسلامی ‌پس از تسلط اعراب بر منطقه مکران ساخته شده، قطعی است.

قلعه سرباز تا مدت‌ها در اختیار اعراب بوده و سپس توسط حکومت‌های ایرانی اداره شده است. در اواخر دوره قاجاریه که خوانین محلی قدرت را در دست گرفتند، طایفه“بار کزایی” بر این مناطق حکومت می‌کرده اند. “بهرام خان بار کزائی” در اوایل حکومت خود این قلعه را محل حکمرانی خود قرار می‌دهد در حال حاضر این قلعه نسبت به سایر قلعه‌ها منسجم‌تر بوده و ماندگاری بهتری داشته است و در دوران قاجار از بنا استفاده نظامی‌می‌شده است.

بنای یاد شده یک طبقه بوده و ورودی آن دالانی با سقف گنبدی داشته و فضاهایی مثل مطبخ، دستشویی و اسطبل در آن وجود دارد. داخل قلعه تنها مقر سکونت مامورین و خان بود و بقیه افراد در مناطقی نزدیک قلعه می‌زیستند.

 ترند روستای جادویی با معماری دوره رنسانس

روستای ترند به دلیل معماری سنگی‌اش، به عنوان مکانی شبیه معماری دوره رنسانس می‌شناسند. روستایی در شهرستان سرباز که خانه‌هایش سرتا سر با سنگ پوشیده شده است.

این روستا به لحاظ کار و استفاده از مصالح بومی و محلی به خصوص مصالح سنگی منحصر به فرد است و کاربرد سنگ به صورت یک مصالح عام و متعارف در چهره و سیمای روستا خودنمایی می‌کند.

کاربرد سنگ نه‌ تنها در پی، بلکه در قسمت اعظم بناها در ساخت دیوارهای باربر و دیوارهای محوطه و حیاط‌ها مورد استفاده قرار گرفته و بیشتر سنگ لاشه است که توسط ملات گل کار شده و پهنای این دیوارهای سنگی در طبقه همکف به یک متر هم می‌رسد و تنها عامل اتصال در دیوارهای سنگی نیز استفاده از تیرهای چوبی است.

سنگ، سنگ لاشه، سنگ مالون، خشت و آجر انواع مصالح متعارف ساختمانی در ابنیه روستای ورکانه است کاربرد سنگ در روستا به علت فراوانی این عنصر در روستا و سختی و مقاومت آن در برابر تغییرات جوی و همچنین کمبود آجر و خشت در منطقه بوده است.

وجودانتظام درشکل گیری فضاهای مسکونی ،ارتباط منطقی بین آنها،همگونی بامحیط اطراف وهمچنین تلفیق وتطبیق بانخلستان وباغات سرسبز منطقه، آدمی راناخودآگاه به محض ورودمجذوب زیبایی های طبیعی ،بکر بامعماری غالبا سنگی خودش می کند .
درحقیقت انسان باقدم زدن درکوچه وگذرهای این روستا بدوراززندگی پرازهیاهو وماشینی امروزی درمواجهه بااین فضای کاملا سنتی بامعماری اصیل حاصل اندیشه ،ذوق وخلاقیت معماران  قدیم منطقه احساسی متفاوت وپنجره روبه گذشته های دوردست برای اومی گشاید.

این روستا که باحداقل امکانات با استفاده  ازمصالح محلی وبوم آورد ازقبیل چوب ،گل خام وسنگ بابیشترین بهره وری آثاری چنان زیباخلق کننددرودبه ساکنان بافرهنگ که حافظان واقعی این ارزش هاوسبک ها هستند .

درجواراین روستا دره ای باچشمه دایمی وپرآب درکنارنخلستان وباغات دیده می شود جالبتراینکه باتوجه به تنوع آب هوایی درشهرستان واستقراراین روستا درارتفاعات واقلیم معتدل وکوهستانی میوه های ازقبیل پسته ،آنار،زردآلوو…به عمل می آید.

روستای فیروز آباد 

دهستان فیروز آبادبین ۲۶درجه و۱۶ دقیقه عرض شمالی وبین ۶۱درجه ۲۵ دقیقه طول شرقی قراردارد .دهستان فیروز آباد در محور ایرانشهر به چابهار در۵ کیلومتری مرکز شهرستان سرباز شهر راسک قرار دارد. آب و هوای این دهستان گرم و خشک وهمراه با در صد کمی از رطوبت است که اکثر ماههای سال گرم می باشد و در حاشیه رود خانه سرباز واقع شده است .سرچشمه این رودخانه از رودخانه های گویمرک و هنسانوچ ، پشام کور، سرکورمی باشد.

دهستان فیروز آباد در شهرستان سرباز که به عنوان یکی از دهستانهای بزرگ و مهم است دارای بافت تاریخی با ارزش و نوع معماری بومی و سنتی منحصر در استان بوده و از لحاظ استراتزیک، مرکز ی مهم و شاهراهی بوده که قسمتهای دیگر منطقه را به کشورهای همجوار ارتباط می داده و در گذشته به لحاظ وجود قلعه قدیمی از اهمیت بسزایی بر خوردار بوده است.

 سرباز زیستگاه گاندو

منطقه باهوکلات شهرستان سرباز زیستگاه عمده تمساح نادر پوزه کوتاه بلوچستان است، این جانور باقیمانده راسته کروکودیل ها که خود خزندگانی بوده اند که 225 تا 265 میلیون سال قبل می زیسته اند است.

گاندو یا تمساح پوزه کوتاه ایرانی تنها گونه از راسته تمساح ها در ایران است که پهن ترین پوزه را در مقایسه با سایر تمساح ها دارد.

یکی از ویژگیهای مهم گاندو پاهای قوی آن است، شاید برای همین علت است که می تواند تا خانه های مردم روستا برود هرچند دلیل معمول آن وجود سیلاب های فصلی و انتقال گاندوها به نزدیکی خانه ها است.

گاندو جانوری بسیار خجالتی، محتاط و ترسو است و به سختی می توان آن را مشاهده کرد حداکثر طول آنها چهار تا پنج متر است ولی با طول کمتر و بیشتر نیز دیده می شوند و غذای اصلی شان به طور عمده ماهی، لاک پشت، پرندگان آبزی و لاشخورها است.

کروکودیل‏ ها یا به گویش محلی گاندو از هندوستان، سیلان تا پاکستان غربی و بلوچستان جنوبی پراکنده ‏اند و رودخانه سرباز غربی ‏ترین نقطه انتشار کروکودیل در آسیاست و دارای ارزش توام ملی و بین‏ المللی است.

سنگ نگاره های سرباز

بی تردید تا کسی به سیستان و بلوچستان سفر نکند نخواهد فهمید که در این سرزمین صدگنج چه مناظر طبیعی و آثار دست نخورده تاریخی وجود دارد، بسیاری از مردم ایران و جهان این استان را با نام شهر سوخته می شناسند اما در جنوب سیستان و بلوچستان و در حاشیه رودخانه همیشه خروشان سرباز نقوشی وجود دارد که بیش از دو برابر شهر سوخته قدمت دارد.
سنگ نگاره های سرباز را باید قدیمی ترین آثار تاریخی سیستان و بلوچستان دانست که با قدمتی بیش از 11هزار سال، همچون آینه ای تمام نما، زندگی و فرهنگ مردمانی که هزاران سال قبل در این منطقه زندگی می کردند را به نمایش گذاشته است.
سنگ نگاره ها یا نقاشی های صخره ای را می توان یکی از کهن ترین آثار تاریخی و هنری بشریت دانست که از هزاران سال قبل تا به امروز به جا مانده و بیانگر شرح حال و زندگی مردمان آن دوره تاریخی می باشد و هر یک در دل خود داستانی تلخ یا شیرین را جای داده است.

برخی کارشناسان بر این اعتقاد هستند که سنگ نگاره ها و نقاشی های ابتدایی موجب پیشرفت بشریت شده‌اند چرا که این نقوش بستری برای به وجود آمدن حروف رمزی، خط، تبادل پیام، زبان، تاریخ، اسطوره ها، هنر و فرهنگ امروزی همه جوامع بشری شده و موجب شدند تا انسان ها بتوانند دانش خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و از تجربه های دیگران بهره‌مند شوند.
اوایل زمستان 93 بود که رئیس میراث فرهنگی وقت شهرستان سرباز خبر از کشف و شناسایی بیش از۱۰۰نوع سنگ نگاره با شکل ها و طرح های مختلفی با قدمتی بیش از 11هزار سال  در حاشیه دره سرسبز سرباز داد، خبری که در مدتی کوتاه موجب هجوم سیل عظیمی از دوست داران آثار باستانی و مردم شهرستان به منطقه کجوم شد.

با کشف این آثار بکر و دست نخورده 11هزار ساله بهترین ابراز برای باستان‌شناسان منطقه فراهم شد تا با رمزگشایی زندگی و تمدن بشری در زمان دیرینه سنگی و ماقبل تاریخ آن هم در دل استان سیستان و بلوچستان پرده از رازهای هستی بردارند.
اما اینک پس از گذشت 3 سال از شناسایی و کشف این سنگ نگاره های بی نظیر و دست نخورده 11هزار ساله، شاهد تخریب برخی از آنها توسط عده ای از افراد بی اطلاع از فرهنگ و تمدن بشری بوده ایم که لزوم توجه به محافظت از این آثار بکر را دوچندان می کند.

قلعه فیروزآباد

این بنا با 2500 مترمربع مساحت در روستای فیروزآباد واقع در 5 کیلومتری شهر راسک مرکز شهرستان سرباز قرار دارد و محل حکمرانی حکام منطقه بوده است. به نقل از محققین این بنا در اوایل دوران اسلامی پس از تسلط اعراب بر منطقه مکران ساخته شده است. در اواخر دوره قاجاریه که از خوانین محلی قدرت را در دست می گیرند، طایفه بار کزائی بر این مناطق حکومت می کنند که با حمله رضاخان در زمان دوست محمدخان و سرکوب خوانین محلی و استیلای دولت مرکزی بر این منطقه رونق خود را از دست می دهد و بازماندگان حاکم این قلعه را ترک می کنند. این قلعه بر روی تپه ای دست ساز به ارتفاع 15 متر ساخته شده است. همچنین پی این قلعه از سنگ های رودخانه ای ساخته شده است و از دیدنی های شهرستان سرباز می باشد.

تلگراف خانه قدیمی و موزه محلی

تلگراف خانه از جاذبه های گردشگری سفر به شهرستان سرباز با سقف رواق و بزرگ ترین اتاق مسطح از نوع سنتی با تیرهای چوبی و تیرهای کنده از درخت خرما به صورت کاملا سنتی با مصالح بوم آورد ساخته شده است. این بنا یکی از بناهای تاریخی دوره پهلوی اول می باشد. نوع معماری آن کاملا ایرانی و اسلامی است و در 76 کیومتری مرکز شهرستان دلگان قرار دارد که با شماره 14996 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در این بنا هنر معماری اصیل ایرانی، طاق های ضربی همراه با رواق زیبا در سه طرف به وضوح دیده می شود. در حال حاضر این بنا توسط اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با تغییر کاربری و احیا به عنوان موزه محلی برای معرفی فرهنگ، تاریخ و هنر مربوط به این منطقه مورد بازدید علاقمندان و گردشگران قرار می گیرد.

سوبتکوه

سوبتگ به زبان محلی به معنی سوراخ ایجاد شده در دل کوه می باشد. کوه سوبتگ از جاذبه های گردشگری سرباز به معنی سوراخ ایجاد شده است در دل کوهی در حاشیه رودخانه سرباز و روستای فیروزآباد و در فاصله 6 کیلومتری شهر راسک مرکز شهرستان است که با هدف هدایت آب به مزارع پایین دست جهت رونق کشاورزی در زمان های قدیم ایجاد گردیده است.

سد پیشین

به عنوان بزرگ ترین سد استان و از جاهای دیدنی سفر به شهرستان سرباز که با دخیره 175 میلیون مترمکعب آب پشت سد، تامین آب برای مزارع پایین دست و به لحاظ داشتن چشم اندازها و دریاچه ای زیبا و کانون استقرار تمساح پوزه کوتاه یکی از نقاط مهم گردشگری در شهرستان سرباز محسوب می گردد. این سد در بخش پیشین و فاصله آن تا مرکز شهرستان 45 کیلومتر می باشد.

آبشار کوه روک

از بزرگ ترین آبشارهای جنوب استان با 20 متر ارتفاع در بخش پارود روستای بریسک و در فاصله 55 کیلومتری از مرکز شهرستان سرباز واقع است.

رودخانه سرباز

رودخانه سرباز یكى از پرآبترین رودخانه‏ هاى شهرستان سرباز محسوب می شود همچنین یکی از پر آب ترین رودخانه های استان سیستان و بلوچستان است . این رودخانه از کوه های منطقه سرباز جریان پیدا کرده و به سد پیشین منتهی می شود و از سد پیشین به بعد با اسم باهوکلات در قسمت بندر گواتر چابهار به دریای عمان می ریزد .

آب این رودخانه در مواقع كم آبى، معمولاً از مركز بخش سرباز تا دَپْكَوْرْ دایمى است. ولى از دَپْكَوْرْ تا روستاى جَمیدَر آبى در بستر آن جریان ندارد، دوباره از روستاى جَمیدَر تا نرسیده به روستاى زِیارَتْ جاه آب جریان مى ‏یابد، ولى از زِیارَتْجاه تا پایین دست روستاى حِیط بستر آن خشك است. آنگاه از روستاى نُوبَنْدْ تا قسمت عُلیاى چراغان آب جریان دارد، از این نقطه تا نزدیكى روستاى هُدارْ بستر آن خشك مى‏باشد. سپس در نزدیكى هُدارْ جریان یافته و در پایین دست هُدار دوباره خشك شده تا اینكه در نزدیكى سد پیشین مجدداً آب در بستر آن جریان مى‏یابد. همچنین، سرچشمه و منشأ تمامى رودها داراى آب دایمى هستند .

معمولاً سرچشمه این رودها، نواحى كوهستانى هستند كه به علت عدم نفوذ آب در این نواحى آب‏ها بصورت سطحى جریان مى ‏یابند و منابع آب دایمى را در آن مناطق تشكیل مى ‏دهند. به همین جهت در محل سرچشمه اغلب رودخانه ‏هاى این بخش روستاهایى دیده مى‏شوند كه اشتغال اهالى آنها، باغدارى مى ‏باشد. یكى دیگر از منابع آبهاى دایمى، چشمه ‏ها هستند كه بطور پراكنده دیده شده و بیشتر در دهستانهاى سركور و كیشكور و در بستر رودها، خصوصاً رودخانه سرباز، وجود دارند كه آب آنها بیشتر صرف آشامیدن اهالى و دامها و در مواردى آبیارى باغات مى ‏شود. معمولاً در محل ظهور چشمه‏ ها، روستاهاى كوچكى، با تعدادى درخت خرما و باغات انگشت شمارى، احداث شده ‏اند كه چنین وضعى در دهستان كیشكور بیشتر چشمگیر است. هر چند این چشمه ‏ها داراى آبدهى زیادى نیستند ولى با این وجود در بعضى از روستاها اهمیت حیاتى دارند، بطوریكه با خشك شدن آنها، زندگى اهالى غیرممكن مى ‏شود و مجبور به ترك وطن و كوچ مى ‏گردند.

همچنین از دیگر جاذبه های گردشگری شاخص سرباز می توان به دره های سرسبز کریم آباد، دورک، بندان، گتان، سامگان وکزور، سد آشار، آبشار گراوانیگ، منطقه و دره کوه روک با آبشار دیدنی، درخت های کهنسال کنار نوت ودپکور، درخت قدیمی انجیر معابد یا مکر زن در پارود، غار قدیمی کزور، نخلستان و مزارع سنگ مسجد، مساجد دز، انزا، علی آباد و پیشین، سنگ نگاره های پیردان، سوبتگ کوه فیروز آباد، روستاهای گردشگری پیردان و لهاباد، محوطه برکه سالونکان (دامادان )، کوههای گردو، پسکوه، تگردکوه و کوه نیل گوران سری اشاره کرد.

تاکنون آثار زیادی در زمینه مختلف تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی شامل قلعه ها، محوطه ها، تپه ها، بناهای قدیمی باارزش، بافت های قدیمی ، آرامگاه، مساجد تاریخی، سنگ نگاره در این شهرستان به ثبت رسیده است.