یکی از جاذبه های گردشگری بندر انزلی که امروزه مردم از آن به عنوان یک تفرجگاه استفاده می کنند، موج شکن معروف این شهر است. این موج شکن برای مقابله با موج های سهمگین دریا و جلوگیری از آسیب دیدن قایق ها و کشتی های این منطقه احداث گشته است.موج شكن ها در واقع از شاهكارهای معماری اواخر قرن 19 و اوايل قرن 20 ميلادی می باشد و زيبايی و ابهتی خاص به بندر انزلی بخشيده و چشمان هر تازه واردی را كه در ساحل دريا و بلوار انزلی گردش می كند و يا از كانال بين انزلی و غازيان عبور می نمايد، خيره می سازد.
جوانان ندانسته و پير مردان ما ناخواسته ، هر يك دلخواه خود ، درباره موج شكن ها سخن ها بر زبان می آورند و داستان ها تعريف می كنند و با اينكه كاركنان ايرانی موج شكن ها در قيد حيات نيستند و پرونده احداث اين پيكره عظيم كه كانال انزلی را در مقابل امواج خروشان دريايی خزر، در آرامش نگاه می دارد. همراه كمپانی سازنده به روسيه برده شد و در بايگانی راكد اداره بندر و كشتيرانی نيز سابقه ای موجود نيست.
تقریبا هر بازدیدکننده از انزلی , یک عکس یادگاری در کنار موج شکن دارد, گردش روی موج شکن های بندر انزلی و تماشای منظره دریا و کانال و ساحل انزلی و بلوار ساحلی انزلی از فراز آن, خاطره ای فراموش نشدنی برای هر گردشگری خواهد ساخت.در سال ۱۲۷۴ ساخت موج شکن غازیان و انزلی آغاز شد و ۱۲۹۳ کار ساخت آن به پایان رسید, موج شکن ها روی تیرهای چوبی که در کف دریا تعبیه شده اند ساخته شده و در سال های اخیر مورد مرمت قرار گرفته اند.
قبل از اینکه موج شکن های انزلی احداث گردد کانال مابین انزلی و غازیان همانند خلیجی بود که کشتی‌های تجارتی به منظور تخلیه و بارگیری و یا مصون ماندن از امواج و طوفان دریا در آنجا پناه می آوردند و در اسکله ها پهلو گرفته و یا روی لنگری می ایستادند, اما امواج دریا, تا داخل کانال را می کوبید و به شناورهای مستقر در خلیج آسیب می رسانید.از این رو نیاز به احداث موج شکن ها احساس گردید و در نتیجه قرارداد این بنای عظیم که از شاهکارهای معماری در نوع خود است در سال ۱۳۱۳ هجری قمری برابر ۱۸۹۵ میلادی و ۱۲۷۴ شمسی بین دولت ایران و کمپانی ” احداث راه انزلی – قزوین ” منعقد گردید.
طول موج شکن غازیان ۷۵۰ متر و موج شکن انزلی نیز ۵۲۰ مترمی باشد و کار ساختمان آن در سال ۱۹۱۴ میلادی ۱۲۹۳ شمسی کاملا پایان پذیرفت.به منظور احداث موج شکن ها به طول ۱۴ کیلومتر راه آهنی از کوه‌های پونل تالش تا انتهای غرب خلیج کپورچال در مرداب کشیده شد و سنگ ها, از کوه‌های پونل استخراج و پس از تراشیده شده به اسکله کپورچال حمل و از انجا به وسیله کرجی‌های بزرگ به وسیله قایق های موتوری به محل احداث موج شکن ها و اداره بندر تخلیه می گردید.
موج شکن ها زیر نظر دو نفر مهندس روسی بنا گردید و این بنای عظیم را روی تیرهای چوبی که در کف دریا به ردیف کوبیده اند ساختند.
نياز به موج شكن ها
در اكثر سفر نامه های خارجيان و ايرانيان كه از اين بندر عبور كرده اند چنين آمده است كه امواج دريا به شدت به داخل مابين انزلی غازيان يورش برده و بر ساحل آن و به كشتی ها و كرجی ها ، چه در كانال مستقر و چه به اسكله های ناقص آن روزی پهلو گرفته صدمات و خسارات فراوانی وارد می ساخت و در بسياری مواقع كشتی ها قبل از تخليه بار و مسافر ناچارا از راه آمده باز می گشتند و به داخل دريا می ماندند كه امواج خروشان دريا را بر ماندن در كانال انزلی ترجيح می دادند.
از اين رو با توجه به ازدياد تردد كشتی ها و ايجاد امنيت برای آنها در لنگرگاه داخل خليج همانند بنادر مهم دنيا نياز انزلی به موج شكنها می رفت هرچند اصرار دولت روسيه تزاری جهت احداث بندر و موج شكنها را نميتوان خالی از مقاصد و منافع سياسی و بسط نفوذشان در مناطق شمالی ايران دانست.
و بالاخره موج شكنها طبق قرارداد مورخه 1313هجری قمری برابر با1895ميلادی(1274شمسی)وسيله كمپانی احداث راه انزلی_قزوين ساخته شد كه متن كامل اين قرارداد كه بين دولتين ايران و روسيه منعقد گرديد در تاريخچه اداره بندر منعكس است.
موج شكن های چوبی
در بعضی از سفرنامه ها صحبت از موج شكنهای چوبی به ميان آمده است.
“لرد كرزن” كه در سال 1889 ميلادی “1268 شمسی” از طريق انزلی عبور می كرد می نويسد: “خوشبخت مسافری كه اوضاع دريا ،به وی اجازه پياده شدن می دهد. آن وقت هم كه تازه از دهانه موج شكن ها گذشت بايد تمام مرداب را طی كند و به بندرانزلی برسد”. كدام موج شكن؟ در حالی كه “لرد كرزن” هفت سال قبل از انعقاد قرارداد احداث بندر و موج شكن ها از انزلی ديدن كرده است، چنين به نظر می رسد كه قبل از اين كه قرارداد بندر و موج شكن ها امضاء شود موج شكن هايی در انزلي وجود داشته است.
“ن.پ.مامونتوف” مامور روسيه كه در سال 1908 ميلادي “1287 شمسی” از انزلی می گذشت می نويسد: “موقع پياده شدن از كشتی به دقت متوجه اطراف شدم و غير از موج شكن چوبينی كه آن هم در شرف انهدام بودچيزی نديدم.”
“رابينو” كه تحقيقات خود را در سال 1911 ميلادی “1290 شمسی” انجام داده می نويسد: “كشتی ها در غازيان ، در طول موج شكنچوبی بار خود را خالی می كنند.”
به طوريكه ملاحظه می شود “مامونتوف” و “رابينو” هم از موج شكن های چوبی سخن می گويند آيا آنها از موج شكن های انزلی و غازيان كه نيمه كاره بوده ياد می نمايند. يا اينكه منظور اسكله چوبينی بوده كه كشتی ها بدان ها پهلو می گرفتند؟
“به مو” نويسنده فرانسوی در كتاب “شهر های ايران” كه در فرانسه انتشار داده می نويسد :”قبل از اينكه موج شكن ها ساخته شود ، موج شكنی چوبی به طول 200 متر وجود داشته است.”
و شايد اين همان موج شكنی باشد كه در بالا از آن ياد گرديده است. آقای حاج حمدالله خوش گفتار 77 ساله مي گويد : “به طوری كه در كودكی ديدم اسكله مانندی قديمي كه بيش از يكصد متر درازا داشته به طور عمودی به ساحل بلوار بود كه البته چوب هايش پوسيده شده بود و مجددا تعمير كرده بودند و كرجی و قايق ها را به چوب ها می بستند. شايد به عنوان موج شكن بوده و يا به همين منظور چوب ها را كوبيده بودند. ولی جلوی دريای كوچك از انتهای موج شكن به سوی شرق كه خليج مانندی بود چوب هايی به رديف فرو كرده بودند تا موج به ساحل نكوبد.”
