مسجد جامع تبریز هم یکی دیگر از جاهای دیدنی تبریز است که قدمت آن به دوران سلجوقی می‌رسد و در لیست آثار تاریخی قرار گرفته است.
تاریخچه ی مسجد تاریخی تبریز
این مسجد تاریخی و معروف را به اسامی دیگری همچون مسجد جامع کبیری و یا مسجد جمعه هم می شناسند. در زمینه ی بیان حقایق تاریخی درباره ی این مسجد تاریخی در حقیقت برای ما محدودیت هایی وجود دارد و علت آن هم زلزله ای است که در سال ۱۱۹۳ هجری قمری در تبریز آمد و با عث تخریب شدن عمارت اولیه و تاریخی این بنا شد. با توجه به بازسازی ها و مرمت هایی که مخصوصا در دوره ی قاجاریه صورت گرفت، می توان گفت که درصد بالایی از آن چه برای اولین بار به آن نمازخانه ی تبریز و بعدها مسجد جامع این شهر اطلاق شد، دیگر وجود ندارد اما با این حال چیزی که بسیار واضح هست این است که این مسجد در قرون ۵ و هجری قمری ساخته شد و نمونه ای بسیار زیبا و کامل از معماری ایرانی و اسلامی است. در کتب مختلفی مثل مرزبان نامه، اولادالاطهار و یا وقف نامه ی حاج طالب خان تبریزی به نام این مسجد اشاره شده و حتی در یکی از این کتب از آن به عنوان مسجد کبیر تبریز نیز نام برده شده است.
در طول دوره های تاریخی مختلف، این مسجد بانیان مختلفی داشته است که از همه ی آن ها معروف تر؛ حاج محمد باقر کلکته بود که بسیاری از بازسازی ها و مرمت های این بنا را انجام داد و به مسجد تالار و کتابخانه هم اضافه نمود. مورخین و کارشناسان می گویند که در دوره ی این فرد، مسجدی که به آن لقب بزرگ را داده بودند دچار تغییرات بسیار فراوان و زیادی شد. اگر از ما بپرسید که چه چیزی به این مسجد، وجهه ی تاریخی و اعتبار می دهد؛ قطعا پاسخ ما ستون های بسیار قطور و پهن مسجد است چون همین پایه های پهن، مدرکی معتبر و گویا از تاریخچه ی پربار و قدمت بسیار طولانی این مسجد در ایران را دارد. امروزه این مسجد یکی از آثار تاریخی است که مخصوصا به عنوان نماینده ای به حق از انواع مساجد ایرانی معرفی می گردد.
جزئیاتی از معماری مسجد
ساختمان مسجد جامع تبریز ۶۲ متر طول دارد که از جنوب به سوی شمال کشیده است. در انتهای طول مسجد که محرابی می‌رسیم که یکی از زیباترین بخش‌های این اثر محسوب می‌شود که در نهایت سادگی با سنگ مرمر ساخته شده است و جلوه خاصی دارد
در قسمت‌های شرق و غرب بخش جنوبی مسجد، تعداد ۵ طاق که از دو طبقه و به ابعادی برابر با ۶۰ متر و ۳۰ سانتیمتر عرض و ۶۰ متر و ۴۰ سانتیمتر طول تشکیل شده است. این طاق‌ها در زمان حکومت قاجار به جزئیات بنا افزوده شده‌اند.
مجموعه مسجد بسيار ساده و بی آلايش و عاری ازهرگونه کاشيکاری يا حجاری است. فقط در بالای طاق محراب، کتيبه ای گچبری به خط کوفی ازدوره ايلخانان مغول باقی مانده است.پشت ديوار شرقی اين بنا، مسجد بزرگ و تاريکی با ده ستون و طاق های ضربی آجري وجود دارد که به مسجد زمستانی معروف است و احتمالا قدمت زيادی نيز دارد. اين قسمت، درسال های اخير، تحت نظارت سازمان ميراث فرهنگی به شکل اوليه بازسازی شده است.مسجد جامع دارای دو سنگ نوشته تاريخی است.سنگ نوشته اول که بر ديوار پايه غربی طاق ميانی نصب شده، از جنس مرمر به ابعاد 12/1×70/1 متر مشتمل است بررؤيای شاه تهماسب صفوی که حضرت ولي عصر”عج” را ديده و آن حضرت، وی را به لغو تمغاات( بخشی از ماليات ها) و احسان و گذشت درباره مردم امر فرموده اند. اين کتيبه در سال 972 هجری قمری به خط ثلث شيوا به قلم علاءالدين محمد تبريزی- خوشنويس معروف دربار صفوی- به رشته تحرير درآمده است.کتيبه دوم نيز در بالای در شمالی مسجد جامع نصب شده و مشتمل بر فرمانی از شاه سلطان حسين صفوی و به خط محمد مؤمن تپريزی است. اين کتيبه، مورخ به سال 1106ه-.ق و به خط ثلث عالی است که در آن، فرمان شاه صفوی به رستم خان سالار سپه و بيگلر بيگی آذربايجان صادر شده که قمارخانه ها و روسپی خانه ها و چرس فروش ها را ببندند و حد شرعی درحق مرتکبين جاری گردد.همچنين اهالی و اوباش را ازکبوتر پرانی، گرگ دوانی، قوچ بازی و گاوبازی که باعث خصومت و فساد است، منع کرده، مرتکب را مجازات کنند.
گنبد مسجد جامع تبریز در روزگار حکومت آق قویونلویان به‌دستور شاه بیگم همسر اوزون حسن به بنای مسجد افزوده شد. نفاوتی که میان حجم مناره‌ها و بلندای آن‌ها و گنبد است بر جذابیت بصری این مسجد افزوده شده.
قدیمی‌ترین بخش مسجد شبستان آن است که در آن آثار گچبری‌های هنرمندانه‌ی روادیان به چشم می‌خورد. این شبستان وسیع شامل تاق و گنبدهایی است که بر بلندای ستون‌های هشت گوش آجری قرار دارند.
ویژگی گچبری های مسجد جامع تبریز چیست؟
یکی از شاخص ترین ویژگی هایی که از لحاظ بصری و غنای معماری در مسجد جامع تبریز وجود دارد این است که گچبری های این بنا بسیار شاخص و تاریخی می باشند. این گچبری ها به صورت رنگی هستند و زمان شکل گیری آن ها نیز به دوره ی ایلخانان و سلجوقیان باز می گردد. البته این نکته نیز گفتنی است که این گچبری ها به خاطر زلزله ای که در سال ۱۱۹۳ اتفاق افتاد به خاطر تعمیر و بازسازی محراب و شبستان تا به حدودی پنهان شده بودند البته این روزها دیگر مرمت و بازسازی مجدد این مسجد به پایان رسیده است و این گچبری ها کاملا قابل دیدن هستند.
آدرس: استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز، خیابان شهید مطهری، انتهای بازار تبریز
نزدیکترین مکانها به مسجد جامع تبریزجهت بازدید:
بازار قدیمی سرپوشیده تبریز (واقع در پشت مسجد)
خانه مشروطه (واقع در راسته کوچه، روبروی مسجد جامع)
