کاروانسرای میبد از کاروانسراهای سبک صفوی در میبد است که به نظر می‌رسد روی جایگاه کاروانسرای قدیمی‌تری ساخته شده است. کاروانسرای میبد یکی از کامل‌ترین کاراونسراهای بین راهی در ایران است.این کاراونسرا از جاهای دیدنی میبد،بخش‌هایی مانند ساباط، ایوان بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوضخانه و مهتابی، چهار هشتی زیبا و صد ایوان و اتاق برای استفاده‌ی کاروان‌ها دارد.
تاریخچه کاروانسرای میبد
کاروانسرای میبد یکی از 999 کاروانسرایی است که در دوره صفویه جهت تسهیل مسافرت و ایجاد راه های ارتباطی و سایر دلایل در آن دوره ساخته شد. برپایه سنگ‌نوشته آب‌انبار، بانی آن میرزا محمدسمیع فرزند محمدابراهیم بوده و به سرکاری خواجه محمدتقی فیروزآبادی بنا شده‌است.
در پایان این سنگ‌نوشته نیز نام نگارنده آن، محمد یزدی یاد کرده شده‌است. در بنا سنگ‌نوشته تاریخ‌دار پیدا نشده است؛ اما بر سنگ‌نوشته ورودی آب‌انبار همسایه کاروانسرا که به آن «آب‌انبار کـُلار» هم می‌گویند، تاریخ ۱۰۷۰ دیده می‌شود و از آنجایی که طرح آب‌انبار کاملاً هماهنگ با طرح کاروانسرا است، می‌توان گمانه زد که احتمالاً دو بنا را هم‌زمان با هم ساخته‌اند.
هر چند این بنا در سیاهه آثار دوره صفویان شناسانده شده است، اما ساخت آن به شیوه قاجاری است. همچنین در منابع آمده‌است که ساختمان سبک صفوی هنوز استوار مانده و به احتمال زیاد بر ویرانه‌های کاروانسرایی کهن‌تر ساخته شده‌است.
در جلو این کاروانسرا، بازارچه‌ای بوده که سقف چارسوی آن فرو ریخته بود و بتازگی بازسازی شده‌است. بخش‌های دیگر کاروانسرا نیز بر اثر رطوبت و با گذشت زمان آسیب دیده بود که اکنون کاملاً بازسازی شده‌است.
کاروانسرا میبد هسته بنیادین یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های راهداری بوده و بناهایی مانند چاپارخانه و آب‌انبار و یخچال در کنار وجود داشته‌است. در میانه کاروانسرا، حیاط چهارگوش پهناوری با گوشه‌های پخ دیده می‌شود و گرداگرد حیاط را ایوانچه‌ها و حجره‌های پشت آن‌ها فراگرفته‌است.
معماری کاروانسرای شاه عباسی میبد
این کاروانسرا از نظر معماری، طراحی داخلی و جایگاه جغرافیایی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. کاروانسرای میبد به شیوه چهار ایوانی و با آجر ساخته شده و دارای 100 حجره است که 24 تای آن در حیاط کاروانسرا قرار گرفته اند. بخش های این کاروانسرا شامل چند ساباط، هشتی ورودی، مهتابی و … می شود.
این کاروانسرا بر پیرنگ چهارگوش و با شیوه حیاط میانی ساخته شده‌است.درونشد به کاروانسرا در میانه جنوبی آن از درون یک گذر سرپوشیده که «سول» خوانده می‌شود، جای گرفته‌است.
در میانه حیاط کاروانسرا حوضچه کوچکی (حوضخانه و مهتابی) هشت‌گوش بنا نهاده شده‌است که آب قنات در آن روان است و حوض را پرآب می‌کرده است. این فضا در میانه حیاط از ویژگی‌های یگانه کاروانسرای میبد است.
در گرمای تابستان کویر، این حوضخانه فضایی خنک و دلپذیر فراهم می‌کرده و غرفه‌هایی برای استراحت کاروانیان در پیرامون آن ساخته‌اند. از دیگر امکانات این کاروانسرا آب‌انبار بزرگی است که در همسایگی آن ساخته شده‌است و دارای یک گنبد آجری و چهار بادگیر بلند است.
در میانه هر ضلع ایوانی ساخته شده اما از آنجا که بلندای این ایوان‌ها همتراز با بلندای ایوانچه کنارین آنهاست و نیز چون دهانه ایوان‌ها با دهانهٔ ایوانچه‌ها تفاوت چندانی ندارد، این ایوان‌ها در چشم بیننده نمود کمتری دارند و از اهمیت ایوان‌ها کاسته است. در این کاروانسرا، فضای کمتری به حجره‌ها اختصاص یافته تا جایی که برخی از حجره‌ها مساحتی به اندازه ایوانچه روبروی خود دارند.
در چهار گوشه حیاط، فضاهای هشتی مانندی قرار دارد که راه اسطبل‌ها و انبارها و پلکانهای بام از آنهاست. وارون بر شیوه بسیاری از کاروانسراها، اسطبل‌ها در این کاروانسرا نه به صورت حلقه‌ای پیرامون بنا، که تنها در پشت دیوارهای باختری و خاوری جای دارند.
کاروانسرا انبارهایی نیز دارد که فضاهایی کشیده است و در پشت حجره‌های جبهه‌های شمالی و جنوبی قرار دارد. راه ورود به کاروانسرا از بخش شمالی آن است و در برابر سردر آن، ورودی آب‌انبار جای گرفته‌است. این دو بنا در دو سوی بازارچه‌ای قرار دارند.
گرچه ورودی کاروانسرا بی‌بهره از هشتی است و مستقیماً به ایوان شمالی گشوده می‌شود، اما گشادگی انتهای ایوان نقش هشتی را ایفا می‌کند. این کاروانسرا به شوند جایگیری در کنار دژ شهر امنیت کامل داشته و شاید به همین علت نیز از عناصر دفاعی، مانند برج بی‌بهره بوده‌است.
موزه زیلو
هم اکنون در سالن شرقی این مجموعه موزه زیلو دایر می باشد که در این موزه زیلوهایی با قدمتی بیش از ششصد سال به نمایش گذاشته شده اند و تنها موزه منحصر به فرد زیلو در ایران به شمار می آید. همچنین جهت آموزش نحوه بافت زیلو، یک کارگاه زنده زیلو بافی نیز در کنار موزه و دو کارگاه دیگر در محوطه حیاط مرکزی کاروانسرا تأسیس شده است.
امکانات رفاهی و گردشگری
قابل ذکر است که با هدف تأمین رفاه و آسایش گروه های مختلف گردشگران که برای بازدید از این مجموعه می آیند، در سالن غربی این مجموعه رستوران و کافی شاپ نیز در حال ارائه خدمات است.
