بقعه شیخ شهاب الدین اهری در شهر اهر در استان آذربایجان شرقی، محل خانقاه و مقبره شیخ شهاب‌الدین اهری می‌باشد. این مجموعه از جاذبه های اهر،شامل ساختمانهای خود خانقاه، مسجد، ایوانی بلند، مناره‌ها، و تعدادی غرفه است. این خانقاه از سال ۱۳۷۴ به موزه ادب و عرفان تبدیل شده است که تنها موزهٔ عرفان در ایران است.
این بقعه در دوره صفویه به احتمال زیاد در روزگار شاه عباس اول بر مزار شیخ شهاب‌الدین اهری، در شهر اهر ساخته شده است اما آثاری از دوره های قبل (دوره ایلخانی) نیز در آن وجود دارد.
شیخ شهاب الدین اهری کیست؟
شیخ شهاب الدین محمود اهری فرزند احمد اهری در نیمه شعبان ۵۸۰ هجری قمری در شهر اهر چشم به جهان گشود و در زادگاه خود رشته های صرف ، نحو ، فقه ، اصول و اخلق را در محضر ملاحسن اهری فرا گرفت .پدرش در همان سنین کودکی قرآن را به وی آموخت، بطوریکه وی در سن ۱۰سالگی قرآن را از حفظ داشت. سپس در سن ۲۵ سالگی برای تکمیل مراحل علمی و عرفانی خود راهی بغداد شد و در محضر شیخ رکن الدین سجاسی به کسب فیض و کمالات معنوی پرداخت و به دامادیش مفتخر گشت.نام دختر رکن الدین خدیجه سلطان بوده‌است و آنها فقط یک پسر بنام علی داشته‌اند که به شیخ علی اهری معروف بوده‌است. شیخ شهاب الدین به سفارش استادش، مأمور ارشاد مردم ارسباران (قراجه داغ)گردیده و همراه همسر اش عازم اهر شد. . وی بعد از ترتیب خانقاه در محل کنونی بقعهٔ شیخ، به هدایت و ارشاد طالبان حق و شریعت و طریقت پرداخت و به درجهٔ قطب نایل آمد. نام شیخ در سنگ نبشته‌ای در سر درب شرقی بقعهٔ شیخ چنین بیان شده است:« سلطان العارفین، قطب السالکین، شیخ المحققین، سلطان شهاب الدین اهری قدس الله روحه العزیز».وی در ۶۶۵ ه.ق. دیده از جهان فرو بست. محل وفات شیخ در تمامی منابع موجود شهر اهر ذکر شده‌است. عالم ارای عباسی می‌نویسد:شاه عباس اول صفوی در سال نوزدهم و بیست ویکم سلطنت خود به اهر آمده و به زیارت تربت شریف شیخ فایز آمده‌است. آرامگاه حضرت اینک در اهر داخل محوطه پارک شیخ شهاب الدین بنام بقعه شیخ شهاب الدین قرار دارد و زیارتگاه اهل دل می‌باشد. اثر مکتوبی نیز از این عارف اندیشمند بنام عشق نامه بجای مانده که متضمن عقاید و آرای عرفانی اوست . از مریدان معروف وی میتوان از شیخ جمال الدین تبریزی ، شیخ زاهد گیلانی ، شیخ صفی الدین اردبیلی ، باله حسن بنیسی و بابا فرج وایقانی نامبرد .
ساختمان بنای شیخ شهاب
ساختمان بنا شامل خانقاه، مسجد، ایوانی بلند، مناره‌ها و غرفه‌های متعدد است. تاریخ بنا به درستی معلوم نیست لیکن از قرن هفتم ه.ق ساختمان بنا دارای تشکیلاتی بوده است. هرچند بعضی آن را منتسب به زمان شاه عباس اول می‌دانند ولی قدمت بعضی از قسمت‌ها از جمله حصار سنگی مقبره و در شرقی به قبل از صفویه (ایلخانی) مربوط می‌شود. مشخصات دوره ایلخانی که در این بنا دیده می‌شود عبارتند از: بلندسازی ارتفاع بنا، تبدیل مقطع چهارضلعی به مقطع هشت ضلعی بوسیله فیلگوش‌ها در نقطه شروع گنبد، گنبد دوپوش.
خانقاه:فضای بزرگی که زیر گنبد دو پوش قرار گرفته مقطعی مربعی شکل دارد و در اصطلاح محلی به قوشخانه معروف است. در طرفین خانقاه اتاقهایی بصورت قرینه ساخته شده اند که به چینی خانه (محل نگهداری ظروف چینی) معروف شده است.
مسجد:این بنا درضلع شرقی صحن بقعه شیخ شهاب الدین اهری، دربخش جنوبی شهر، واقع گردیده و به همراه دیگر بخش های این بقعه، در دوره صفوی- به احتمال زیاد، به روزگاه شاه عباس اول- برمزار شیخ ساخته شده است. مسجد، با طرح مستطیل شکل، با پوشش طاق و تویزه، مزین به گچبری، نقاشی و مقرنس کاری است.بخش عمده ای ازنمای داخلی مسجد، با گچبری و نقاشی تزیین یافته که ازاین نظر، با بقعه شیخ امین الدین جبرئیل درکلخوران اردبیل شباهت دارد و به نظر می رسد که توسط یک استاد اجرا شده باشد. در سمت شرقی دیوار جنوبی این مسجد، به ارتفاع یک مترو نیم، قاب کوچک مستطیل شکلی گچبری شده که در وسط آن، دستخطی ازشیخ بهاء الدین عاملی برجای مانده است : “درعشر ثالث شهر شعبان المعظم درسنه ۱۰۱۸ به زیارت این مزار فایض الانوار مشرف شدم. به قرآن مجید که وقف مزار بود، تفأل شد که مرتبه شیخ شهاب الدین علیه التحیه والرضوان دردرگاه خداوندی چه مقدار می باشد، این آیه کریمه به فال آمد: یبشرهم ربهم برحمه منه و رضوان “. چهار قاب دیگر نیز برروی همان دیوار گچبری شده که نوشته هیچ یک برجای نمانده است.
حصار سنگی مقبره:حصار سنگی مقبره بصورت مستطیلی شکل در دور صحن کشیده شده و با نقوش اسلیمی و هندسی بصورت مشبک حجاری شده و از شاهکارهای حجاری اسلامی است. در قسمت ورودی و در سمت راست کتیبه ای با خط کوفی و با عنوان الله ـ محمد ـ علی بصورت حجاری دیده می شود.
