باغ قدمگاه نیشابور در منطقه ای کوهستانی و در دامنه جنوبی کوه بینالود، رو به دشت نیشابور قرار گرفته است. از سمت جنوب به جاده نیشابور – مشهد متصل است و همانطور که گفته شد از نیشابور حدود ۲۴ کیلومتر و از مشهد حدود ۱۰۰ کیلومتر فاصله دارد. علاوه بر اینکه این مکان به عنوان مکانی سیاحتی مد نظر است اما برای ما تقدس هم دارد و از سابقه طولانی برخوردار است. این باغ از جاذبه های نیشابور ، را زمانی به شاپور کسری و زمانی نیز به حضرت علی(ع) و در نهایت به حضرت رضا (ع) نسبت دادهاند. علت نامگذاری باغ با توجه به وجود سنگی سیاه است که در آن جای دو پا نقش بسته است.
میگویند سال ۲۰۰ هـجری قمری زمانی که حضرت رضا (ع) که از مدینه به مرو در حرکت بودند، در این مکان توقف کرده و چون خواستند با خاک تیمم کنند، آبی جاری پدید آمد که این اتفاقات بسیار مهم، این مکان را به مکانی مقدس برای زائران در کنار مسیر مشهد تبدیل کرد که در دورههای مختلف به عنوان مجموعهای بین راهی شامل: کاروانسرا، آبانبار، حمام و مکانهایی جهت استراحت زائران و مسافران در حاشیه جاده مورد استقبال قرار گرفت.
در قدمگاه آثار تاریخی دیگری غیر از باغ و بقعه آن وجود داشت از جمله : دو کاروانسرا و چاپارخانه که از دوره شاه عباس اول به بعد ساخته شدند، اما کاروانسرای دوره شاه عباس و چاپارخانه از بین رفتند.
تاریخچه باغ قدمگاه
شكل اصلی باغ كنونی در دوران صفوی و به دستور شاه عباس اول احداث شد و در دورههای بعدی در زمان شاه سلیمان صفوی و در دوران ناصرالدین شاه قاجار مرمتهایی جهت حفاظت و احیاء باغ صورت پذیرفت. آخرین مرمت و بهسازی این مجموعه در سال 1350 توسط سازمان حفاظت آثار آغاز شده و تا به امروز ادامه دارد و به شماره 236 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.کوشک هشت ضلعی، در مرکز باغ واقع شده است و در ضلع شرقی بقعه نیز چهار طاق کوچکی واقع شده که از چشمهای جوشان محافظت میکند. روایت شده که آب آن به هنگام وضوی حضرت رضا (ع) جوشیده و جاری شده است و به همین جهت و به برکت قدوم حضرت، آن را چشمه حضرتی مینامند.
ویژگی ها
این باغ به عنوان بخش اول این مجموعه با مساحتی برابر ۱ هکتار، به صورت مربعی با ابعاد ۱۰۰*۱۰۰ متر و با دو ساختمان قدیمی در موقعیت مرکزی آن، مهمترین عنصر این مجموعه است. این باغ منطبق با شیب کوهپایه بینالود در سه سطح، با اختلاف ارتفاع ۵/۱ متر از یکدیگر شکل گرفته است. در هر سطح، دو کرت بزرگ با درختان کاج وجود داشته که در دورههای بعد درختان چنار، گردو، و توت جایگزین بسیاری از درختان کاج شده است.
آبیاری باغ از طریق دو قنات، که قنات اولی، قنات اصلی از سمت بالا ده و قنات دوم از سمت پایین ده که در میانه باغ به قنات اولی میپیوندد صورت میگیرد که در حال حاضر قنات دوم جایگزین چشمه اصلی(چشمه حضرتی) میباشد. سردر وردی باغ با پلکانی در دو طرف در خارج از مجموعه به فضای محصور باغ مرتبط میشود و با آبنمایی در مرکز و کرتهای درختکاری شده به بقعه منتهی میشود.
در بالای باغ دو کرت که استخر بزرگی در میان آن است وجود دارد که آب پس از ورود به استخر توسط جویهای باریکی به ۴حوض هشت گوش دور بقعه هدایت شده و توسط آبنمایی در محور مرکزی به حوضچههای بعد انتقال مییابد. پوشش گیاهی باغ درختان چنار، کاج، توت، گردو و زبان گنجشک میباشد که در میان این درختان، گونههای درختان چنار، کاج و توت کهنسال به چشم میخورد.