بوکان، یکی از شهرهای تاریخی و زیبای استان آذربایجان غربی است که در جنوب این استان قرار گرفته و به دلیل آب و هوای مطلوب در فصول گرم سال، جاذبههای گردشگری طبیعی و تاریخی و نیز میهماننوازی مردم محلی، میزبان جمع زیادی از گردشگران و مسافران سراسر کشور، بویژه در روزهای دلنشین و مطبوع بهاری است.
تپه قلایچی مربوط به عصر آهن است و در شهرستان بوکان، روستای قالایچی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۲۳ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.
حدود ۴۰۰ آجر لعابدار در این منطقه تاکنون کشف شده که نشان از اهمیت بالای قلایچی و به احتمال زیاد این منطقه همان شهر زیرتو یا ایزیرتو پایتخت ماناییها است.
روستای قلایچی در دوازده کیلومتری شمال شرقی شهر بوکان قرار دارد. برای اولین بار در سال ۱۳۶۳ ش کاوشهای باستانیشناسی به سرپرستی «اسماعیل یغمایی» در این تپه صورت گرفت و آثاری از هزاره اول ق. م در اثر این حفاریها نمایان گشت.
متاسفانه قبل از اینکه کاوشهای باستانشناسی بر روی این مجموعه صورت بگیرد بصورت غیر قانونی کاوشهایی انجام گرفته که مجموعه ای نفیس از آجرهای لعابدار و اشیای قیمتی کشف شده در قلایچی سر از بازارهای خرید و فروش عتیقه در آورده است .
هم اکنون بسیاری از اشیاء این مجموعه توسط مجموعه داران خصوصی یا در موزهای خارجی مانند (موزه ملی توکیو ، موزه شرق باستان ، توکیو ، و مرکز فرهنگی خاورمیانه ژاپن) خریداری شده و نگهداری میشود.
از جمله آثار به دست آمده در آن فصل، آجرهای منقوش و معبدی به شکل صلیب است که برخی از دیوارهای آن را با گل آخری رنگ آمیزی کرده بودند.
بعدها عملیات حفاری در سالهای ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ ش صورت گرفت و هماکنون نیز ادامه دارد. این حفاریها توسط «بهمن کارگر» کارشناس مدیریت میراث فرهنگی آذربایجان غربی سرپرستی میشود.
از دیگر آثار به دست آمده از این تپه علاوه بر معبد مرکزی، برجها و دیوارهای مربوط به آن، حیاط سنگفرش، پلههایی که به این حیاط متصل میشود، اتاقهایی با اندود گل آخری و نقاشیهایی با رنگهای سیاه و آبی و آجرهای منقوش دارای موضوعات انسانی، هندسی و گیاهی است.
با توجه به مدارک سفالی و آثار موجود به نظر میرسد که این مجموعه مربوط به دوره حکومتی مانا در شمال غرب ایران باشد.
در کاوش های محوطه قلایچی کتیبهای به خط آرامی کهن کشف شده که بر اساس خوانش آن میتوان ادعا نمود که این محوطه همان ازیرتور (ایزیرتو)، مرکز دولت مانا است.