جاهای دیدنی شهرستان بشرویه ـ شهر بادگیر ها در خراسان

شهرستان بشرویه به مرکزیت شهر بشرویه، از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی می‌باشد. این شهر زیبای نسبتا کویری در شرق ایران و در شمال غرب استان خراسان جنوبی واقع شده است.جاهای دیدنی این شهرستان و بناهای تاریخی آن از جمله بادگیرهای این شهر زیبایی های آن را دوچندان کرده است.

دین بیش از99درصد مردم اسلام وپیرو مذهب شیعه است .بیشتر مردم این دیار به حرفه کشاورزی اشتغال دارند. کشاورزی مبتنی بر منابع زیرزمینی آب و زمین‌های مستعد این منطقه‌است و عمده محصولات به عمل آمده پنبه، جو، گندم و پسته می‌باشند که در این بین کشت و برداشت پسته اگر چه از قدیم انجام می‌شده، ولی به تازگی رونق ویژه‌ای گرفته‌است.ازمهمترین آداب این منطقه که ازگذشتگان به یادگار مانده است،برگزار کردن ایام محرم است که به صورت بسیار حزین وبا اجتماع کثیری برگزارمیشود.حسینیه های حاج علی اشرف وحسینیه منزل آقا هرسال در ایام محرم جمع کثیری ازمردم را در دل خود جای می دهد.

نام

کلمه «بُشرویه» مرکب از دو بخش «بُش» و «رویه» است و دلالت دارد بر منطقه‌ای که محل رویش «بُش» است و بُش در نظر اهالی و معمرین شهر، بوته‌ای خودرو از تیره گیاهان کم‌آب کویری و بیابانی بوده که برای ادامه حیات خود احتیاج به آب فراوانی نداشته و دراصطلاح مردم «تِرِخ» یا «درمنه» نامیده می‌شده‌است که در اصل «دِرِمنه» است. البته نظرها در این مورد متفاوت است بوته بش همان درخت بادامشک است که در ارتفاعات بشرویه فراوان می‌روید و در فهرج کرمان اصطلاح بش به این درختچه اطلاق می‌شود.

جمعیت

جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۰، برابر با ۲۴٬۶۸۳ نفر است. از این میزان جمعیت، ۶٬۴۱۱ نفر در روستاها و ۱۸٬۲۷۲ نفر در شهرهای بشرویه وارسک ساکن بوده‌اند.

اقلیم

آب و هوای منطقه خشک و کویری است. حداکثر و حداقل مطلق درجه حرارت هوا در ایستگاه بشرویه ۴۸ و ۲۱- درجه سانتی‌گراد گزارش شده‌است. روستاهای شمال بشرویه گرم‌ترند و روستاهای غربی و جنوب غربی که ارتفاع بیشتری دارند از درجه حرارت ملایم‌تری برخوردارند.

بارندگی در این منطقه بیشتر از اوایل آبان‌ماه شروع می‌شود و حداکثر تا نیمه اردیبهشت ادامه دارد. از آن به بعد به ندرت باران می‌بارد. متوسط بارندگی در این منطقه ۹۶٫۱۱ میلی‌متر در سال می‌باشد.

پوشش گیاهی

گیاهان این منطقه از گونه‌های پرطاقت مانند درمنه، تاغ و اسکمبیل می‌باشد. در کوه‌های شتری تعدادی درختان جنگلی چون انجیر، پسته کوهی، بادام کوهی و گردو وجود دارد. با توجه به گسترش کویر و نمک‌زار و شنزار در منطقه مراتع آن فقیر است و پوشش گیاهی به صورت تنک مشاهده می‌شود. گیاهان داروئی و صنعتی چون کتیرا، انغوزه، زیره سیاه و بارهنگ از دیگر گیاهان این منطقه می‌باشد.

۲۴۱ هزار هکتار از مساحت این شهرستان را بیابان‌ها تشکیل می‌دهند.

جاذبه های گردشگری و تاریخی بشرویه

۱ـ موزه خصوصی بشرویه

در یکی از خانه‌های چهار ایوانی دوره‌ی صفویه قرار دارد. برخی از بخش‌های این خانه که زادگاه یکی از علمای بزرگ ایران، ملاعبدالله تونی بشروی بوده است، شامل اتاق‌های متعدد، مطبخ، اتاق زمستانی و اتاق بادگیر می‌شود. طبق گفته‌های افراد محلی، این بنا حدود ۴۰۰ سال قدمت دارد. برخی از اشیای مجموعه موزه لوازم آشپزخانه و انواع قاشق‌ها، لوازم صحافی و کتابت، لوازم روشنایی، انواع قفل‌ها، زنگوله‌‌ها، ادوات جنگی، سکه‌ها و زیورآلات هستند.

۲ـ پل آب بر

پل آب بر از دیدنی‌های تاریخی بشرویه به‌شمار می‌رود. مهندسان و معماران دوره ساسانی جهت تامین آب و مدیریت مصرف آن که از اهمیت بسیار بالای برخوردار بوده است، سازه های آبی بسیاری ساخته‌اند که پل آب بر بشرویه یکی از آن‌ها محسوب می‌شود. از مزایای پل آب بر می توان به انتقال آب از کف به زمین های قابل کشت در دو طرف رودخانه اشاره کرد. استفاده از این فناوری سنتی نشان از اهمیت تاریخی منطقه بشرویه دارد.

۳ـ قلعه دختر بشرویه

از جمله قدیمی‌ترین آثار تاریخی بشرویه به‌شمار می‌رود و در ۱۲ کیلومتری غرب بشرویه و بالای کوهی به ارتفاع ۴۰۰ متر از سطح زمین واقع شده است. با قرار گرفتن در بالای قله‌ای مخروطی‌شکل، این قلعه از سه طرف به پرتگاه اشراف دارد و عبور از آن غیرممکن بوده است. قلعه دختر بشرویه را در دوران ساسانی ساخته‌اند و نمونه‌های مشابه آن شامل قلعه دختر فیروزآباد، قلعه دختر بین مشهد و تربت حیدریه، قلعه دختر بجستان و قلعه دختر شوشتر می‌شود. با موقعیتی سخت در بالای بلندی‌ها و راه‌های صعب‌ العبور، نمونه‌هایی از چنین قلعه‌ها را می‌توان در آذربایجان، هندوستان و لبنان نیز یافت. اغلب این بناها جنبه‌ی مقدس و دفاعی داشته‌اند.

۴ـ آسیاب های بشرویه

با پنج آسیاب، در غرب بشرویه و در مسیر قنات قرار دارند. از تاریخ دقیق ساخت این آسیاب‌ها که به آسیاب‌های اول تا پنجم مشهور هستند، هیچ كتیبه و مدركی به‌جانمانده است؛ اما براساس شواهد و وقف‌نامه‌های موجود، قدمت‌ آن‌ها به ۴۰۰ سال قبل بازمی‌گردد. با فواصل یک کیلومتری از یک‌دیگر، آسیاب‌های اول، دوم و پنجم متروك شده‌ و از كار‌ افتاده‌اند. مصالح به كار رفته در این مجموعه، آجرهای مربع‌شکل، لاشه سنگ، ملات شن و گچ و آهک، قلوه‌سنگ و ساروج هستند. در بخش غربی قنات، شاخه‌ای از آب بوسیله كانالی به داخل مخزنی هدایت می‌شود و سپس با ریزش روی پره‌های چرخ چوبی آسیاب، آن را به حركت وامی‌دارد. چرخ که با هرمی به سنگ رویین وصل شده است، آن را نیز به چرخش درمی‌آورد. با چرخش سنگ، گندم كم‌كم به درون سنگ رویین منتقل می‌شود و پس از آزاد شدن به كناره‌های آن می‌ریزد.

۵ـ منزل استاد فروزانفر

که بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد، محل زندگی کودکی استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، از اساتید و چهره‌های نامدار ادبیات و تاریخ ادبیات فارسی ایران بوده است. خانه فروزانفر که بعدها به شخصی به نام سماواتی فروخته شد، نمونه کاملی از معماری ایرانی در اقلیم گرم و خشک محسوب می‌شود. در این خانه قدیمی، پلانی ساده و درونگرا، با حفظ محرمیت به چشم می‌خورد و همچنین تزیینات رسمی‌بندی و گچبری زیبایی را نیز در بالای طاق‌نماها، نورگیر اتاق‌ها، بادگیرها و سایر بخش‌ها می‌توان دید.

۶ـ رباط اصفاک و نیگنان

از آثار قدیمی بشرویه به‌شمار می‌روند و در روستای اصفاک و نیگنان قرار دارند. این کاروانسراها در زمینی به مساحت تقریبی ۲۵۰۰ متر مربع و بصورت شرقی-غربی احداث شده‌‌اند و تنها یک در ورودی و خروجی در وجه شرقی خود دارند. تفاوت کوچک این دو رباط، برج سر در ورودی رباط اصفاک محسوب می‌شود که رباط نیگنان فاقد آن است.

۷ـ باغ خان

با قدمتی تاریخی، به امیر حسن خان طبسی تعلق دارد و به سبک بناهای دوره قاجار ساخته شده است. مصالح‌ به‌کار رفته در این بنا شامل خشت خام و گل می‌شود و نمای بیرونی آن با كاهگل و قاب‌بندی‌های گچی تزیین شده است. اتاق‌های بنا در اطراف حیاط بزرگ و مربعی شکل آن ساخته شده‌اند. در میانه ضلع غربی و شرقی حیاط دو ایوان روبروی هم قرار دارند و شاه‌نشین منزل در پشت ایوان شرقی واقع شده است. در پشت این ایوان بادگیری وجود داشته كه اكنون از بین رفته است. بخش اعظم بادگیر به داخل شاه‌نشین و شعبه‌ای از آن به سردابه مستطیل شكل زیر ایوان راه می‌یابد. حوض‌خانه‌ این سازه دارای تزیینات زیبای گچبری و رسمی‌بندی استادانه‌ای در قسمت گنبد است.

۸ـ کویر بشرویه

آب‌وهوایی خشک و کویری دارد. حداکثر و حداقل دمای هوا در ایستگاه بشرویه، ۴۹ و ۲۷ درجه سانتی‌گراد برآورد شده است. این ریگزار از جنوب شرقی به شهرستان بشرویه، از شرق به کویر نمک بشرویه، از شمال به شهرستان کاشمر و از جنوب به رود کال شور محدود می‌شود. در وسیع‌ترین قسمت، کویر بشرویه حدود ۳۰ کیلومتر عرض و ۲۴ کیلومتر طول دارد. در مناطق شرقی کویر، فاصله بین تپه‌ها با نمکزارهای پراکنده‌ پوشیده شده است و در قسمت جنوبی و مرکزی نیز، تپه‌های ماسه‌ای عمدتا جهتی شرقی-غربی دارند. پوشش گیاهی کویر بشرویه در قسمت شمالی انبوه‌تر و در قسمت جنوبی تنک‌تر است. این پوشش عمدتا شامل گیاهان ماسه‌پسند مانند تاغ و اسکمبیل می‌شود و جوامع بوته‌ای همچون نسی را نیز می‌توان در آن دید. از جمله گونه‌های جانوری که در کویر بشرویه زندگی می‌کنند، می‌توان به سارگپه بیابانی، شاهین، پا مسواکی، شغال، گرگ، روباه شنی، گربه شنی، انواع آگاما و جکو، افعی شاخدار، تیر مار، مار جعفری و مار شتری اشاره کرد.

۹ـ حوض انبار میان‌ده

گفته شد که بشرویه در گذشته کلا به چهار محله یا منطقه تقسیم می‌شده است. این محلات عبارت بودند از بالامحله، سرپل، ملاسعدی و پائین محله. به نظر می‌رسد که حوض انبار مزبور قبل از تقسیم در محلی قرار گرفته بود که وسط یا میان‌ده به حساب می‌آمده است؛ زیرا در بررسی‌ها روشن شده است که اولا موقعیت این حوض انبار در میان‌ده نیست و ثانیا هر یک از محلات برای خود دارای حوض انبار جداگانه‌ای بوده‌اند.بنابراین شاید این اولین حوض انبار ساخته شده در بشرویه باشد.

۱۰ـ سرای سرکه

در ميان مجموعه تكايا و مراكز مذهبي بشرويه ، بنايي وجود دارد كه در نظر مردم و اهالي محل از اعتبار و ارزش والايي برخوردار است و به نام سراي سركه معروف مي باشد . اين بنا ابتدا خانه مسكوني متعلق به فردي به نام ملاي سركه بوده كه در زمينه ي توليد و خريد و فروش سركه فعاليت داشته است . ظاهرا” ايشان از خداوند تمنايي داشته و عهد مي كند كه در صورت برآورده شدن حاجتش ، خانه ي مسكوني و متعلقات آن را وقف روضه خواني امام حسين (ع) نمايد و بدين صورت اين مكان وقف روضه خواني دهه ي عاشورا و شب هاي جمعه مي گردد كه هم اكنون به جاي شب هاي جمعه در بعدازظهر روز چهارشنبه خواهران در مجلس روضه شركت مي كنند.