طبیعت سرسبز بکر و دل انگیز ورزقان

شهرستان ورزقان یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی است که در فاصله ۷۵ کیلومتری از مرکز استان یعنی شهر تبریز قرار داد.

شهرستان ورزقان علاوه بر پیشینه تاریخی غنی خود دارای منابع خدادادی بسیار غنی از جمله، مس، طلا، سنگ آهن و طبیعتی سرسبز بکر و دل انگیز است. و این توانمندی منحصر به فرد شهرستان ورزقان باعث شده تا علاوه بر سرمایه گذاران متعدد خارجی و داخلی گردشگران زیادی نیز از اقصا نقاط کشورمان و سایر کشورهای جهان به این شهرستان سفر کنند.

اما یک نکته مشترک در اظهار نظرهای تمامی گردشگران و سرمایه گذارانی که به ورزقان سفر می‌کنند وجود دارد و آن اینکه؛ آنچه را که آذربایجان دارد؛ اعم از معادن، صنعت و گردشگری شهرستان ورزقان در شکل کوچکتر آن‌ها را در خود جای داده است که این ویژگی منحصر به فرد شهرستان ورزقان را از سایر شهرستان‌های آذربایجان متمایز می‌کند.

این شهرستان با توجه به شرایط آب و هوایی مطلوب و خنکی که دارد همه ساله گردشگران زیادی را در فصول بهار و تابستان به خود جذب می‌کند که؛ آثار معرفی شده در زیر گوشه‌ای از توانمندی‌های شهرستان ورزقان در زمینه گردشگری است.

جاهای دیدنی ورزقان

سنگ نوشته سیقندل

کتیبه سیقندل، در روستای سیقندل در ۵ کیلومتری ورزقان و در مسیر جاده ورزقان-اهر واقع شده است، کتیبه در کمرکش کوهی به نام کوه زاغی و بر سینه سنگ یکپارچه و مرتفعی به خط میخی و بصورت نقش کنده ایجاد شده است. این کتیبه در بررسی های هیات باستان شناسی آلمانی که در سال ۱۹۶۷ انجام گردید شناسایی و مورد بررسی قرار گرفت، که آن را به” شاه ساردور دوم ” (۷۵۰- ۷۳۰ قبل از میلاد) از پادشاهان اورارتو نسبت داده اند.

در بالای این کتیبه قلعه اورارتویی واقع شده که دیوارهای دفاعی آن از سنگ ساخته شده است، طی بررسی های انجام یافته، این قلعه ۶ دوره مختلف تاریخی مورد سکونت قرار گرفته است.

کتیبه ساردوری پسر آرگیشتی از پادشاهان اورارتو در ده سطر و به خط میخی نوشته شده ، متن ترجمه کتیبه عبارتست از:

عرابه جنگی خالدی به راه افتاد.

آن به کادیااونی پادشاه پولوآدی حمله کرد

پولوآدی ناحیه ای کوهستانی است بیاری خالدی توانا

در عرابه جنگی نیرومند خالدی این لشکرکشی

ساردوری پسر آرگیشتی صورت گرفت

ساردوری گوید:من بیست و یک قلعه را گرفتم

من در یک روز چهل و پنج شهر را تصرف کردم، لیپ لی اونی

شهر پادشاه و شهر مستحکم را در جنگ گرفتم

ساردوری پادشاه مقتدر شاه بزرگ

شاه کشورها، شاه مملکت بیا ای نی و فرمانروای شهر توشپاست.

این کتیبه با شماره ۷۹۵ در تاریخ ۱/۱/۱۳۴۷ به ثبت ملی رسیده است.

سنگ نگاره قوشاداش سونگون

سنگ نگاره ها یا هنرهای صخره ای، کهن ترین آثار تاریخی و هنری بجای مانده از بشر هستند، به تعبیری بستر به وجود آمدن حروف رمزی، خط، تبادل پیام، زبان، تاریخ، اسطوره ها، هنر و فرهنگ از سنگ نگاره‌ها است و آن‌ها از بهترین ابزارهای رمزگشایی ما قبل تاریخ هستند. محوطه های دارای نقوش ذکر شده، واقعاً موزه های سنگی هنرهای صخره ای هستند که هر بیننده با ذوقی را به شدت تحت تاثیر قرار می دهند.از این سنگ نگاره ها در قوشاداش سونگون یعنی شمال غربی دشت معادن مس سونگون نیز برسینه سنگ ها نقش بسته اند که مربوط به تصاویر رقص انسان و حیوان است، قدمت این نقش برجسته صخره ای سونگون را به هزاره ۴ تا۳ ق.م تخمین زده اند. این سنگ نگاره ها که گویای قدمت هزاران ساله منطقه است با شماره ۱۷۵۱۵ در تاریخ ۶/۱۲/۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

آغجه قلعه

قلعه تاریخی و دیدنی آغجاقالا یا قیزقالاسی در منطقه ورزقان و در ۵۰ کیلومتری شمال غربی شهر ورزقان در داخل جنگل‌های حسنو که به « حسنو میشه سی » معروف‌اند واقع شده است، این‌ قلعه‌ تاریخی‌ را شاید به‌ خاطر رنگ‌ دیواره‌ها و برج­‌های‌ سفیدش‌ که‌ با ملات‌ آهکی‌ سفید در قله­‌ی‌ کوهی‌ سبزفام‌ ساخته‌ شده‌ است «آغجاقالا» می‌گویند، در سمت‌ جنوبی‌ قلعه‌، تعداد ۶ برج‌ نگهبانی‌ در حال‌ حاضر سالم باقی‌ مانده‌ است‌ و ۲ برج‌ بقیه‌ در سه‌ گوشه‌ قلعه‌ ساخته‌ شده‌ است‌. تمام ‌این‌ برج‌ها و باروهای‌ بسیار محکم‌ و عریض‌ در سالیان‌ اولیه‌ احداث‌ به‌ یکدیگر مربوط‌ بوده‌اند و کاملاً مشخص‌ است‌ که‌ نگهبانان‌ درروی‌ دیوارها حرکت‌ و رفت‌ و آمد داشتند. بنای این قلعه مربوط به دوره اشکانیان است و نیز نوع ساخت و سازها معرف تسلط حکومت ساسانیان بر این منطقه است، در احداث‌ بنا از سه‌ نوع‌ مصالح‌ استفاده‌ شده‌ که‌ هرکدام‌ بیانگر دوره‌ای‌ از ایام‌ باستان‌ و چند مرحله‌ای‌ بودن‌ ساخت‌ قلعه‌ دارد. این‌ مصالح‌ سنگ‌ لاشه‌ و ملات‌ ساروج‌ مربوط‌ به‌ دوره‌ اشکانیان‌، آجرهای‌ خشتی‌ مربوط‌ به‌ دوره‌ ساسانیان‌ و ملات‌ گچ‌ برای‌ دوره‌اسلام‌ به‌ بعد است. همچنین آثاری از قرون اولیه و میانه اسلامی در خود جای داده است.

این اثر با شماره ۱۷۵۱۳ در تاریخ ۶/۱۲/۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

قلعه جوشین

قلعه جوشین در نزدیکی روستای جوشین از توابع بخش خاروانا و در ۲۵ کیلومتری غرب ورزقان بر بالای کوه مرتفع و صعب العبوری واقع گردیده است .بنای اصلی آن مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است که در دوره های مختلف بعد نیز مورد استفاده قرار گرفته است.قلعه بر فراز کوهی بنا گردیده که سه طرف آن با شیب تند و غیر قابل عبور و مرور است و تنها یک راه ارتباطی دارد، دیوارهای محصور دفاعی قلعه از سنگ یکپارچه است که متأسفانه به مرور زمان بیشتر قسمت های آن تخریب گردیده است. تعدادی حوضچه نیز که از آن بعنوان آب انبار استفاده می شد در محوطه قلعه جوشین بر دل سنگ کنده شده و پلکانی از سنگ جهت دسترسی به داخل حوضچه ایجاد گردیده است. گفته می شود وقتی آتش در این قلعه مشتعل می شد از قلعه بابک، آغچه قلعه و قیزقلعه سی واقع در جمهوری آذربایجان دیده می شده است.

قلعه جوشین با شماره ۲۲۵۴۰ در تاریخ ۲۷/۱۲/۱۳۸۶ به ثبت ملی رسیده است.

گنبد الله الله

برج گنبد الله الله در روستای گوی گنبد از توابع شهرستان ورزقان و بخش خاروانا و در قبرستان قدیمی روستای کبود گنبد قرار گرفته است که مربوط به اواخر دوره ایلخانان است. پلان مقبره دایره ای شکل با قطر نزدیک به ۵ متر و در دو طبقه که شامل سردابه و طبقه اول است ساخته شده است، ازاره بنا سنگی و ساقه بنا با آجر چهارگوش قرمز بنا شده و کلمه الله با آجرکاشی فیروزه ای بر روی آن تزئین شده است، متن کلمات روی بدنه الله و محمد است.

گنبد الله الله با شماره ۲۵۱۵ در تاریخ ۱/۹/۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بنای امیرارشد

ساختمان امیر ارشد که در زبان محلی “داش دامداش” گفته می شود توسط امیر ارشد، خان آن منطقه که مربوط به اواخر دوره قاجار است در دو طبقه با وسعت یک هزار و ۱۰۰ متر مربع از سنگ ساخته شده است،این بنا در ۱۲کیلومتری غرب ورزقان در روستای آبخواره(اوخارا) قرار دارد. این عمارت مجلل و با شکوه توسط مهندس « کرسلنسکی » روسی ساخته شده است.

خانه امیرارشد با شماره ۲۵۲۲ در تاریخ ۱/۹/۱۳۷۸ به ثبت ملی رسیده است.

کاروانسرای عباسی برازین

برازین از روستاهای دهستان اوزمدل شمالی بخش مرکزی شهرستان ورزقان است که در ۵۵ کیلومتری شهر ورزقان واقع شده‌است.

در این روستا کاروانسرایی از دوره صفویه بجا مانده که جهت استفاده کاروانیان و تجّاری که از آذربایجان (شمال ارس) به ایران می آمدند، مورد استفاده قرار می گرفته که در دره ای نسبتاً عمیق و بسیار زیبا به نام ایلگینا چایی در نزدیکی روستای برازین قرار گرفته است.

می توان گفت کاروانسرای برازین بزرگترین و وسیع ترین کاروانسرای آذربایجان می باشد.این اثر در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۸۹۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

قوچ سنگی

قوچ‌های سنگی آثاری از ذوق و هنر دستان توانای نیاکان ما هستند که با آمیزه‌ای از اعتقادات قومی و نقش و نگارهای بومی برای انتقال فرهنگ و هنر دست و تغییر شکل و فرم دادن بر روی سنگ‌ها استفاده می‌شده اند . قوچ های سنگی در ادوار مختلف تاریخ ( پیش از اسلام تا سلجوقی و یا بعد از آن تا دوره آق قویونلوها و صفویان تا به امروز) به عنوان نماد قدرت و شکست ناپذیری، سلامت و درمان ابدی و جاودانگی بر سر مزار افراد گوناگون از پهلوانان تا جنگ آوران و بزرگان و اشراف و همچنین در میادین شهرها و روستاها، اماکن مقدس و عبادتگاه‌ها قرار می‌گرفتند.

مجسمه قوچ های سنگی در بسیاری از روستاهای ورزقان از جمله: لبلاب، گوی گنبد، نگارستان، آقابابا سنگ، آقابابا فرامرزی، سغندل و بسیاری از روستاهای دیگر پراکنده شده اند.

قلعه علی بیگ

قلعه علی بیگ در نوار مرزی ارس و در دل منطقه بکر و زیبای کمتال واقع شده است. قلعه در منطقه حفاظت شده قرار دارد و گفته می‌شود وقتی در زمان فتحعلی شاه قاجار، منطقه خاروانا توسط روس ها اشغال شد شخصی به نام علی بیگ از اهالی خاروانا این قلعه را تعمیر کرد و با همراهانش در آنجا مخفی شد تا با روس ها مقابله کند. در حال حاضر طایفه‌ ای تحت عنوان علی بیگلو یا علی بگلو در شهر خاروانا زندگی می‌کنند که گفته می‌شود از نوادگان علی بیگ هستند.
به عقیده اکثر محققان و قلعه شناسان ,قلعه علی بیک یکی از 55 قلعه ها و استحکامات بابک خرم دین  دلاور آذربایجان  بوده  است که  در نبردهای خود  با اعراب  و سربازان خلفای  ستمگر عباسی از این قلعه و استحکامات آن ,استفاده نظامی کرده  و یکی از پادگان های مهم بابک محسوب شده است.
سبک بنا و نوع معماری قلعه علی بیک تا حدودی شبیه قلعه بابک و قلعه قهقهه و آوارسین است. ارتفاع قله در بلندترین نقطه کوهستان کامتال بنام (بزداش) 2150 متر از سطح دریا بوده و از دامنه و از دره پتک لی (محل کندو عسل) در حدود 950 متر می باشد.

موقعیت مکانی و مسیر دسترسی به قلعه:این قلعه در محدوده شهر خاروانا واقع در دیزمار ارسباران و در دامنه کوه پرآوازه کمتال یا کامتال واقع شده که مسیرش جیب رو بوده و در منطقه حفاظت شده قرار دارد.
فاصله  قلعه علی بیک  و کوهستان  کامتال از تبریز 222  کیلومتر , از مرند  147  و از هادیشهر 82 کیلومتر است .
مسیر دسترسی به این قلعه را باید با جیپ طی کنید و در تمام گشت و گذارتان در منطقه باید مجهز به امکانات صخره نوردی و کوه نوردی حرفه ای باشید.
از روستای ایری باید مسیری 10 کیلومتری طی کرد تا  به ابتدای مسیر صعود در کنار جاده رسید. بعد از 7500 متر پیاده روی به دره زیبای پتک لو ( دروه کندوها ) میرسیم و از کنار پاسگاه زیبای محیط بانی به سمت قلعه علی بیگ که بر فراز کوهی صخره ای همانند سایر قلعه ها و دژهای نظامی قدیمی  آذربایجان  می باشد  حرکت میکنیم.

روستای هدف گردشگری کرینگان

کرینگان از روستاهای دیزمار شرقی، از توابع شهرستان ورزقان و در محال معروف به حسنو مئشه سی میباشد که در ۶۰ کیلومتری شهر ورزقان واقع شده است. روستای کرینگان به جهت اینکه اهالی آن به زبان تاتی صحبت می کنند حائز اهمیت فراوان میباشد زبان تاتی یکی از هزاران زبانی هست که در دنیا وجود دارد و اندک مردمی در دنیا به این زبان تکلم میکنند. مرکز اصلی این زبان در روستای”کرینگان”است. خانه های روستا بصورت دوطبقه ساخته شده اند و مردمان آن بیشتر به شغل دامداری و کشاورزی میپردازند و نیز با بهره گرفتن از جنگلهای اطراف روستا، امرار معاش می­کنند.

درخت کهن ۴۰۰۰ ساله ای نیز مشهور به درخت بلوط در روستای کرینگان قرار دارد.

روستای آستمال

روستای آستمال از توابع بخش خاروانا است و در ۴۵ کیلومتری شمال غرب شهرستان ورزقان قرار گرفته است.

آستمال روستایی با سابقه تاریخی کهن، دردل جنگلهای سرسبز قره داغ (ارسباران) و در میان کوه های سر به فلک کشیده و سرشار از زیبایی و شگفتی با طبیعتی بکر و دست نخورده.

بیشترخانه های روستا در دو طبقه ساخته شده اند، مردمان این روستا لهجه بسیار شیرینی دارند.

از جمله مکان های دیدنی این منطقه، امامزاده سید جبرئیل در ۵ کیلومتری آستمال، پیر صندوق و طبیعت زیبای این روستا می باشد.

روستای کاسین

روستای کاسین در ۶ کیلومتری شهر ورزقان واقع شده است، و دارای تپه قلعه ای تاریخی با قدمتی بیش از ۳۰۰۰ سال متعلق به دوره مفرغ، و برخوردار از موهبت طبیعی یعنی آب گرم های ییل سویی، قوطورسویی، ساغلیق سویی با خاصیت درمانی است.

این روستا علاوه بر پیشینه تاریخی ، و آبهای گرم معدنی که دارد، بدلیل قرار گرفتن در کنار اهرچای دارای باغات سرسبز و زیبا است که آنرا در شمار دیدنی ترین نقاط گردشگری منطقه قرار داده است که همه ساله گردشگران و مسافرین زیادی را به خود جلب می کند.

کمپ گردشگری زرآباد

کمپ گردشگری زرآباد در۲ کیلومتری شهر ورزقان با مساحت اراضی ۲۰۰ هکتار در کنار سد ورزقان احداث شده است، محوطه این سد مکان مناسبی جهت استراحت و تفریح مسافران و گردشگران عزیز است.

منطقه سرسبز و بی نظیر هفت چشمه 

منطقه هفت چشمه تقریبا در ۵۰ کیلومتری شمال شهرستان ورزقان و بعد از روستای خوینه رود (خویناری) وقلعه آغجه قلعه واقع شده است.
طبیعت هفت چشمه تقریباً تا حدودی شبیه به چیچکلو است وجه تسمیه این منطقه به خاطر چشمه های هفتگانه ای بوده که در منطقه وجود داشته است ولی در حال حاضر از این هفت چشمه فقط سه چشمه باقی مانده و چهار چشمه دیگر خشک شده است.

منطقه نمونه گردشگری چیچکلو

منطقه زیبای چیچکلو در دیزمار ارسباران ( خاروانا ) و ۳۵ کیلومتری شمال غرب ورزقان قرار گرفته‌است. همانطور که از نام این منطقه نیز برمی آید این منطقه پوشیده از درختان جنگلی و انواع شکوفه، گل و گیاهان متنوع و داروئی بوده و محوطه آن ییلاقی مناسب برای عشایر منطقه می باشد.

چیچکلو علاوه بر زیباییهایی که دارد از زیستگاههای متنوع حیات وحش و گونه های نادر جانوری نیز در خود جای داده است که در جای خود حائز اهمیت فراوان است.

روستا و آبشار گل آخور

روستای گل آخور از توابع دهستان ارزیل بخش خاروانا و در ۶۰ کیلومتری مرکز شهرستان واقع شده است، این روستا بدلیل وجود آبشار گل آخور و نیز آب و هوای ییلاقی منطقه ای مستعد برای گردشگری در سطح استان است.

آبشار گل آخور آبشاری پرآب به ارتفاع ۱۲ متر که از سه چشمه پرآب در بالادست روستا سرچشمه می گیرد و دارای آبی خنک است.

علاوه بر آبشار، قله جله داغی، ییلاقات بالادست، غار و امامزاده پیرسیدعلی آقا از دیگر جاذبه های گردشگری روستای گل آخور می باشند.

منطقه نمونه گردشگری حماملو

روستای حماملو در دهستان اوزمدل جنوبی و در ۱۳ کیلومتری غرب ورزقان واقع شده‌است.این روستا بدلیل دارا بودن بیش از ۱۳۰سکونتگاه صخره ای دستکند موسوم به کهل در دل کوه از اهمیت تاریخی و فرهنگی فراوانی برخوردار است.

علاوه بر این سکونتگاهها صخره ای، روستای حماملو از آثارتاریخی و جاذبه های طبیعی دیگری نیز برخوردار است که عبارتند از: تپه و گورکان حماملو، صخره پیشیک-داشې، دییرمان بوغازی، کاسابولاغ و ارتفاعات بئشیکلی از دیگر آثار و جاذبه های طبیعی روستا به شمار می رود.

برج کیقال

برج کیقال مربوط به سده‌های متأخر دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان ورزقان، بخش مرکزی، دهستان ازومدل شمالی، ۱۰۰م جنوب روستای کیقال واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۲ شهریور ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۳۴۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد جامع خاروانا

بدلیل شیب خاروانا در ضلع شرقی بیرون مسجد حوضچه و فواره آب تعبیه کرده بودند.این مسجد در جنگ ایران و روس در دوره فتحعلی شاه قاجار که بمدت 31 روز در اراضی خاروانا طول کشید، تخریب گردید.در حال حاضر آثار و بقایای حوض و فواره و سیستم لوله‌کشی  مشهود است.

این مسجد زیبا داری دو گنبد و شبستان می‌باشد.داخل گنبدها رنگ آمیزی شده است. اما بیرون گنبدها توسط افرادی با ایزوگام پوشانیده شده که قدمت این مسجد را مخدوش می‌کند.

گنبدهای آجری مسجد خاروانا بر روی پایه‌هایی سنگی واقع شده که نوع معماری و انتخاب مصالح، زیبایی خاصی را در این منطقه کوهستانی به وجود آورده است. استفاده از مصالح آجر، چوب و سنگ در پیکر این مسجد سنتی و تاریخی عامل زیبایی آن در منطقه کوهستانی ارسباران است.
این مسجد تاریخی دیوارهایی سنگی دارد که داخل سازه‌های سنگی آن کلاف‌های چوبی کار شده و پنجره‌های دایره شکل گچی بر زیبایی آن افزوده است.
دو گنبد مسجد تاریخی خاروانا به صورت دو پشت نوک تیز به هم متصل شده‌اند، در نمای خارجی، یک فضای خالی ما بین گنبدها وجود دارد که موجب چشم نوازی آنها شده است اما نمای داخلی گنبد ها متفاوت بوده و به صورت نیم دایره ساخته شده‌اند. ارتفاع شش متری گنبد مسجد جامع خاروانا یکی از زیبایی های این بنا میباشد. دو گنبد بسیار بزرگ خاروانا، شبستان مسجد محسوب می شوند که این مسجد دارای پلان مربع شبستان و گنبد خانه هشت متری، چایخانه و هشتی، ایوان زنانه است. ساخت گنید بزرگ مسجد بدون استفاده از هیچگونه ستون و یا تکیه گاهی از قسمتهای حیرت برانگیز مسجد به شمار می رود. در پنجره واقع در ضلع جنوبی مسجد سنگ فسفریک قرار دارد. فسفر نور را در روز ذخیره می‌کند و در تاریکی آن را پس می‌دهد.متاسفانه عده‌ای فکر کردند که در داخل آن سنگ جواهر گرانقیمت قرار دارد ، درصدد دزدی این سنگ بی‌ارزش ولی زیبا برآمدند.در حال حاضر با صلاحدید اهالی درون و بیرون این سنگ با سیمان پوشانیده شده است.

یخچال طبیعی کرویق

روستای کرویق در همسایگی دهستان بکرآباد( بئکوو) قراردارد و دارای یخچال طبیعی در کوهستان صخره ای بنام بوزخانا و قه یه آراسی است.

کاروانسرای ایری علیا

کاروانسرای ایری در روستای ایری علیا از توابع بخش خاروانا در مسیر جاده ایری-تبریز واقع شده‌است.

قدمت این کاروانسرا به دوره‌های تیموری و صفوی می‌رسد، این کاروانسرا از لحاظ سبک معماری از نوع کوهستانی بوده و بدون حیاط مرکزی با پوشش گنبدی آجری و سنگی و بصورت سه دهانه ساخته شده است.

کاروانسرای ایری به شماره ۲۹۵۲۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.