یکی از مهم ترین بناهای تاریخی پایتخت، بازار تهران است. قدمت بازار به سال ۹۰۷ تا ۱۱۳۵ و دوران صفویان می رسد. طبق تاریخی که بر جا مانده است، بنای اولیه ی بازار از جاهای دیدنی تهران،در دوران شاه طهماسب اول صفوی ساخته شده است و طبق نوشته ی طنیع الدوله، چهارسوی بزرگ و کوچک آن در دوران فتحعلی شاه قاجار بنا نهاده شد.
در اطراف بازار، بناهای با ارزش تاریخی دیگری مثل مسجد امام و مسجد جامع هم به چشم می خورد که به همراه بازار تهران، جز مهم ترین مجموعه های تاریخی و معماری تهران محسوب می شوند.
در زمان فتحعلی شاه که قسمت هایی از بازار ساخته شد، کل مجموعه گسترش پیدا کرد به گونه ای که به سمت ارگ و مسجد جامع هم کشیده شد و فاصله ی بین این دو مکان، به پر رونق ترین و معروف ترین بخش بازار تبدیل شد. به ترتیب در دوره های بعدی، تعداد راسته های بازار بیشتر و بیشتر شد تا جایی که امروز با تعداد بسیار زیادی راسته مواجه ایم و هر کدام از این راسته ها هم به کاری مشغولند و مربوط به صنف خاصی هستند. طبق گفته هایی، بازار کرجی دوزها، بازار نعل چی ها و سراجها، قدیمی ترین بخش بازار هستند. با این وجود، بازار کفاشها، بازار فرش فروش ها، بازار آهنگران، بازار مسگران و بازار چهل تن، از قدیمی ترین بخش های بازار محسوب می شوند.
رشد و گسترش و پیشرفت سریع تهران معمارى سنتى بازار را دچار آشفتگى بسیار کرد. به طورى که بخشهاى زیادى از بازار نوسازى و یا بازسازى شد و تناسب موجود میان بخشهاى مختلف آن از میان رفت.
بخشهاى قدیمى و جالب توجه بازار عبارتند از: سردر بازار، در سمت سبزهمیدان، بازار امیر، چهار سوق بزرگ، تیمچههاى حاجبالدوله، علاءالدوله، قیصریه و مهدیه و همچنین بخشهایى از بازار که در ارتباط به مسجد امام، مسجد جامع و بناهاى تاریخى دیگر قرار دارد.
بناى اولیه سبزهمیدان در سمت شمالى مجموعه بازار مربوط به اوایل دوره صفویه است اما در دوره قاجاریه و سال ۱۲۶۸ قمری به دستور امیرکبیر، حاجعلى خان مقدم مراغهاى (حاجبالدوله) تغییرات عمدهاى در وضع سبزهمیدان داد.
این میدان در دورههاى مختلف یکى از مراکز مهم مذهبی، اجتماعى و سیاسى تهران بو دو در آن انواع مراسم مذهبى و سیاسى اجرا مىشد.
در ضلع جنوبى سبزهمیدان، سردر زیبایى وجود دارد که به راستههاى مختلف بازار راه مىیابد. این سردر از دهانههاى اطراف که به مغازهها اختصاص دارد، وسیعتر و پرکارتر است.
بخشهاى قدیم بازار تهران با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنایى آنها از روزنههاى تعبیه شده در گنبدهاى آجرى آن تأمین مىشود. اما بخشهاى صدمهدیده یا جدید بازار با مصالح جدید و موقتى پوشش یافته و فاقد معمارى در خور توجهى است.
چهار سوق بزرگ که در بازارى به همین نام قرار گرفته فضاى هشت ضلعى است که با گنبد مدور نسبتاً کوتاهى پوشش شده و سطح داخل آن داراى گچکارى است. این بنا در سال ۱۲۲۲ قمری ساخته شده است.
بازار و سراى امیر از دیگر بخشهاى جالب توجه مجموعه است که در حدود سالهاى ۶۸-۱۲۶۷ قمری از اموال میرزا تقىخان امیرکبیر، توسط شیخ عبدالحسین (شیخالعراقین) به همراه مسجد و مدرسهاى معروف به شیخ عبدالحسین ساخته شده و عواید آن وقف مسجد و مدرسه شده است.
تیمچه حاجبالدوله در کنار مسجد امام قرار دارد و از باارزشترین بناهاى بازار است که در دوره ناصرالدینشاه توسط حاجعلى خان حاجبالدوله ساخته شده است. در دوره اخیر در فضاى داخلى این بنا، مجموعه تجارى جدیدى ساختهاند که اصالت و صورت قدیم بنا را دگرگون کرده است. از بناهاى دیگر بازار، تیمچه مهدیه در ابتداى بازار امیر (کفاشان) است که داراى پوشش عظیم ضربى و یزدىبندى عالى است.
آدرس :تهران – ضلع جنوبی خیابان ۱۵ خرداد و حد فاصل آن با خیابان های مولوی، خیام و ۱۷ شهریور
