تالاب عینک یا دریاچه عینک یا مرداب عینک تالابی است طبیعی که در منطقه ۴ شهر رشت واقع است از شرق به تقاطع غیرهم سطح شهدای گمنام از شمال به بلوار شهید افتخاری از جنوب به پارک دانشجو و مناطق مسکونی غیرمجاز و از غرب به شرکت دخانیات رشت محدود است.
این تالاب بزرگترین تالاب شهری ایران و دومین تالاب بزرگ استان گیلان است. این تالاب به دلیل آن که در عکس‌های هوایی شبیه عینک است به این نام خوانده می‌شود.
این مرداب از مناطق گردشگری مهم شهر رشت محسوب می‌شود. محیط آن ۱۲ کیلومتر و پهنه آبی آن ۴۴ هکتار و حریم و پهنه ساحلی و خشکی آن ۱۶۳ هکتار است.
این تالاب تاکنون از سوی سازمان حفاظت محیط زیست ایران تحت پوشش کنوانسیون رامسر قرار نگرفته‌است؛ و وضعیت نامناسب زیست‌محیطی دارد.
تالاب عینک در فصل های مختلف و با توجه به بارندگی ها دارای ابعاد متفاوتی است. وسعت این تالاب در گذشته ۵۵ هکتار بود. هم اکنون با توجه به کاهش بارندگی و عدم رسیدگی مسئولین، این وسعت به ۳۳ هکتار کاهش یافته است.
اکوسیستم تالاب عینک
تالاب عینک ویژگی خاص یک اکوسیستم زنده درون‌شهری است و در کریدور پروازی پرندگان مهاجر قرار دارد و قابلیت آن را دارد که بخشی از پرندگان مهاجر این تالاب را به عنوان زیستگاه خود انتخاب کرده که نمونه این موضوع در تالاب مصنوعی که درحومه لندن برای مشاهده پرندگان و آموزش محیط زیست به کودکان به‌نام «دبلیو دبلیو تی» مشهور است و از معروف‌ترین مراکز اکوتوریستی اروپا بوده، قابل مشاهده است.
پوشش گیاهی تالاب عینک
شواهد در خصوص پوشش گیاهی نشان می‌دهد، حوزه مذکور سابقاً از تنوع و مرغوبیت زیادی بر خوردار بوده که در دهه‌های گذشته از این پوشش کاسته شده‌است.
در گذشته نه چندان دور حاشیه این تالاب از انواع درختان و نیز گونه‌های انار وحشی، ازگیل، خیزران، گالی و ارملک پوشیده بود که رشد و توسعه ناموزون شهری در چند دهه گذشته موجب تغییر این اکوسیستم شده به‌طوری‌که بسیاری از این گونه‌ها هم‌اکنون از بین رفته‌است.
تالاب چیست و چرا در ایران وضعیت مناسبی ندارند؟
همان‌طور که از نام تالاب‌ها پیداست از دو نام تل و آب تشکیل شده است و به محیط‌هایی گفته می‌شود که مشخصات شان چیزی میان خشکی و آب باشد و مهم‌ترین ویژگی تالاب‌ها ثبات مقدار آب در آن‌هاست.
تالاب‌ها انواع مختلفی دارند اما به‌طورکلی به دو دسته شور یا شیرین و دائمی یا فصلی تقسیم می‌شوند و برخی تالاب‌های نزدیک به دریا با جزر و مد تغییر وضعیت می‌دهند.
به‌طورکلی در علم زمین‌شناسی انواع تالاب‌ها به شرح زیر هستند:
• مانداب
• باتلاق
• خلاش
• خلنگزار
• لشاب
• آب بندان
• مرداب
• تالاب‌های مصنوعی جهت جلوگیری از سیلاب
کنوانسیون رامسر معاهده‌ای بین‌المللی است که به‌منظور حفظ تالاب‌ها در ۱۹۷۱ امضا شد. در این کنوانسیون فهرستی از تالاب‌های مهم جهان نیز تهیه‌شده که به «فهرست رامسر» شهرت دارد.
در این فهرست بریتانیا با ۱۶۴ تالاب از لحاظ تعداد و کانادا با ۱۳۰ هزار کیلومترمربع تالاب، از لحاظ وسعت رکورددار هستند. مقر دائمی کنوانسیون در گلند، سوئیس است.
فاجعه آفت مهاجم سنبل آبی در تالاب عینک
رشد مخرب گونه غیر بومی سنبل آبی سبب ایجاد فاجعه زیست‌محیطی در نیمه غربی این تالاب شده و بخشی اعظم تالاب (از دخانیات گیلان تا انتهای پارک دانشجو) از تالاب در آستانه نابودی کامل قرار دارد.
در پی این فاجعه در فرودین ماه ۱۳۹۵ قربانعلی محمد پور مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با عدم مسئولیت‌پذیری این فاجعه پیگیری این فاجعه از وظایف شهرداری منطقه ۴ رشت و تشکل‌های مردم نهاد دانست، و اقدامات اجرایی این سازمان برای گونه مهاجم سنبل آبی را تنها محدود به تالاب انزلی نمود.
در پی این اظهارات ۲ مؤسسه مردم‌نهاد رشت (مؤسسه محیط زیستی سرزمین ایده‌آل ما و مؤسسه سبزکاران) با توجه به شانه خالی کردن نماینده سازمان حفاظت محیط زیست ایران در گیلان با امکاناتی اندک و تنها دو قایق شروع به برداشت گونه مهاجم و پاکسازی محدود این تالاب کردند.
پس از این انتقادات و جلسات اداره کل پدافند غیرعامل استانداری گیلان مسئولین اداره حفاظات کل محیط زیست گیلان در کنار سایر دستگاه‌ها در برنامه پاکسازی این تالاب مشارکت کردند
شرکت آب منطقه‌ای گیلان با وجود مسئولیت قانونی در حفظ پهنه آبی این تالاب هیچ مشارکتی در احیا و پاکسازی این تالاب ندارد.در مرداد ماه ۱۳۹۵ پاکسازی تالاب از سنبل آبی اعلام شد، عدم بروز مجدد سنبل آبی نیازمند پایش منظم پهنه آبی تالاب است.
اما متأسفانه با سو مدیریت مدیران جدید استانی و شهری رشت این تالاب رها شد و در سال ۱۳۹۷ در وضعیتی بسیار بد و در معرض خشک شدن کامل قرار گرفت.
دیگر عوامل تخریب محیط زیست تالاب عینک
احداث سه دهنه پل خاکی و سنتی (فاقد پایه) و تکه‌تکه شدن تالاب به چهار قسمت مجزا
انقراض گونه نیلوفر آبی به علت رشد گونه مهاجم سنبل آبی
تخلیه روزانه و شبانه نخاله‌های ساختمانی و صنعتی و لاستیک در تالاب
ساخت و ساز غیرمجاز در حریم قانونی دولت و حاشیه این تالاب طبیعی
وجود دو نوع گیاه پیش رونده آبزی از نوع گیاه ” لی ” و ” نی ” در داخل استخر موجب کم شدن مساحت استخر و کدر شدن آب تالاب می‌شوند.
مرگ و میر گسترده ماهیان به دلیل انفجار جمعیتی سرخس آزولا در پهنهٔ این تالاب.
ورود مسقیم فاضلاب و پساب‌های صنعتی و شهری به تالاب.
کاهش شدید پرندگان مهاجر
برگزاری نمایش عملیات‌های جنگی همراه با آلودگی صوتی و زیست‌محیطی و رهاسازی سوخت‌های فسیلی تسلیحات نظامی و پوکه‌ها در تالاب
عدم وجود ایستگاه محیط بانی سازمان محیط زیست.
عدم قرارگیری در کنوانسیون رامسر
