بازار بیرجند طی دورانهای متمادی بافت سنتی خود را حفظ کرده و با گذشت ایام ،همچنان فعال بوده و هست. این بازار در طی دورانهای متمادی بافت سنتی خود را حفظ کرده و با گذشت ایام و گرمی داد و ستد، همچنان فعال بوده و هست.بازار بیرجند از دیدنی های بیرجند،دارای کوچههایی تنگ و در پارهای از اماکن آن معماری سنتی قدیمی است که این معماری نشان از اصالت و قدمت دیرینه این بازار دارد.
همچنین این بازار دارای کاروانسراهای قدیمی است. به طوری که سابقه این کاروانسراها به بیش از 300 سال پیش میرسد.این کاروانسراها غالباً دفاتر کار تجار و انبار کالا و مرکز خرید و فروش کالا بوده است.معماری سنتی و کوچههای تنگ این بازار نشان میدهد که اصالت و قدمت این بازار مثالزدنی نیست.
از دوره صفویه به ویژه در طی یک قرن گذشته به علت ایجاد امنیت و قرار داشتن بیرجند در مسیر چندین شهر موجب شده که این شهر پایگاه تجاری برای بازرگانان شهرهایی مثل کرمان، یزد، هرات، سیستان و بلوچستان و چند شهر دیگر بوده و از رونق اقتصادی قابل توجهی برخوردار باشد.
از اوایل قرن بیستم نه تنها بیرجند محل تجمع بازرگانان ایرانی بوده، بلکه تجار هندی جهت بهبود مبادلات، بیرجند را انتخاب میکردند و مبادلات و واردات کالاهایی مانند منسوجات پنبهای و پشمی، قند و شکر و چای الزاماً از طریق بیرجند انجام میشد.
همجواری این بازار با مرزهای کشورهای پاکستان، افغانستان و حتی هندوستان آن دوران باعث تبدیل شدن این بازار به بازار شاخص منطقه و شرق کشور شده است.در آن دوران بازرگانان هندی به منظور تجارت ادویه هندی به بیرجند میآمدند و سالیان سال در بازار بیرجند اشتغال به کار داشتند.
این بازار در قدیمالایام عرصه خرید و فروش فرآوردههای محلی مانند زعفران، گلیم، گیوه، گندم، جو، عدس، لوبیا، نخود، کتیرا و آنغوزه، ترنجبین، قارچ، توت خشک، برگه هلو و زردآلو نیز بوده است.
وجود حداقل 30 تاجر هندی که در بیرجند فعالیت داشتند، نشانه اهمیت روابط تجاری با هند است، در این داد و ستدها کالاهای بیرجند و شهرهای مجاور، شامل زعفران، زرشک، قالیچه، زیلو، جاجیم، گیو، خشکبار، زیره، پشم و کرک، گیاهان دارویی به ویژه آنغوزه با کالاهای هندی مبادله میشد.
در قدیمالایام جمعاً 25 بازار یا بازارچه بزرگ و کوچک در بیرجند فعال بوده است. بازارهای جنوب رود شامل بازار ملک یا حاجی ملک، بازار کلاه مالها، بازار لبرود، بازار پنبه فروشان، بازار حاجی محمدحسن، بازار محسنزاده، بازار آراسته، بازار سرپوشیده، ته بازار، بازار لب ریخته، بازارچه کندیها، بازار آهنگران، بازار حاجی محمد جعفر، بازار قیصریه، بازار کفشدوزها و بازار سراچهاست.
بازار رنگرزها، بازار مسگران، بازار دباغان، بازار پاشنهسازان، بازار کفش سادهدوزان، بازار مستوفی و بازار دم قبرستان نیز از بازارهای شمال رود به شمار می آمدند.
بازار سرپوش: این بازار از دیگر بازارهای بیرجند است. این بازار تنها بازار سرپوشیده آن زمان بود که از جنوب بازار آراسته آغاز میشد و آن را با یک زاویه قائمه به بازار آهنگران مرتبط میکرد.
بازار چهکندیها: این بازار نیز در جنوب ته بازار و موازی با آن بود و چون عدهای از اهالی چهکند در آن به کار پنبهزنی و فروختن پشم و پنبه و مو و کرک اشتغال داشتند، به این نام معروف شده بود.
بازار ملک: از قدیمی ترین بازارهای بیرجند است. از سمت شرق متصل به بازار سرپوش و از سمت غرب منتهی به سه راه اسدی است.
بازار سادسی: ورودی شرقی آن واقع در میدان امام خمینی (ره) و ضلع غربی آن متصل به بازار سرپوش است.
