مسجد آقابزرگ کاشان یا همان مسجد و مدرسه آقابزرگ از جاهای دیدنی کاشان و یکی از باشکوه ترین مساجد دوره قاجار است که در خیابان فاضل نراقی کاشان قرار گرفته است.
ساخت مسجد آقا بزرگ بین سال 1258 ه.ق تا سال 1265
آغاز ساخت مسجد آقا بزرگ بین سال 1258 ه.ق تا سال 1265 به مدت 7 سال مقارن با پادشاهی محمدشاه قاجار شروع شده و در نخستین سال سلطنت ناصرالدین شاه به پایان رسیده است.
این مسجد روی بقایای مسجد تخریب شده ناشی از زلزله سال 1192 ه.ق توسط خیّر بزرگوار مرحوم حاج محمد تقی خانبان و با سرمايه شخصی وی برای برپايی نماز جماعت و برگزاری مجالس درس و بحث دامادش ملا محمد مهدی نراقی فرزند ملا مهدی نراقی برادر ملا احمد نراقی از فضلای بزرگ کاشان ساخته شده است.
مسجـد و مـدرسـه آقـابـزرگ کاشان در تاریخ 11/09/1330 به شماره 382 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.
وجه تسمیه
ملا محمد مهدی نراقی معروف به “آقا کوچک” و پدرش ملا مهدی نراقی معروف به “آقابزرگ” بوده است زمانیکه محمدشاه قاجار با ملامحمد مهدی نراقی ملاقات می کند می پرسد چرا ملا محمد مهدی نراقی با این شخصیت و کمالات را آقا کوچک می گویند ایشان هم مثل پدرش بزرگ است بنابراین از آن زمان ملا محمد مهدی نراقی که معروف به “آقا کوچک” بود نیز به «آقا بزرگ» خطاب شد.
ویژگیهای معماری
محل ساخت مجموعه، به دلیل همجواری با بقعه خواجه تاجالدین و تناسبات زمین، محدودیت هایی داشته است. معمار این بنا، این محدودیت را با احداث ۵ طبقه در این بنا، رفع کرده است. یکی دیگر از ویژگیهای ممتاز این مجموعه، استفاده از محل سرداب به عنوان مدرس(محل تدریس) است.
مدرسه آقابزرگ به سبک مدارس چهارباغ و صدر اصفهان ساخته شده است. اما تلفیق مدرسه و مسجد، چیزی نیست که چندان در معماری ایرانی رایج باشد. این ویژگی باعث شده است که این مجموعه، تمام فضاهای مورد نیاز برای مدرسه را در خود داشته باشد. بهعلاوه این امکان را ایجاد کرده است که فضاهایی بیش از نیاز مدرسه نیز در بنا ساخته شود.
معماری این مسجد تداعی تلاقی دین و هنر و نمایانگر عشق هنرمند به معبودش است.ظرافت و زیباییی خارق العاده و تنوع در معماری مسجد در عین عظمت و رشادت سرشار از وحدت و هماهنگی ، ثبات و سکون، آرامش و اعتدال، تعادل و توازن، خلوص و سادگی، نجابت و متانت، رمز و راز درون آن است که حکایت از اعتبار و اعتقاد معماران و هنرمندان و مردمان این دیار دارد.
هنر طراحی و معماری در فضاها، ادبیات و خوشنویسی و نقاشی در کتیبه ها، زیبایی نقوش با ندای زیبای موذن در ماذنه مسجد، قرائت و صوت زیبای قاری قرآن، مدیحه سرایی مداح اهل بیت، موعظه پندآموز واعظ مسجد روی منبر چوبی همه و همه مجموعه عناصر و عوامل تشکیل دهنده یک مسجد تحت عنوان هنر اسلامی مکمل یکدیگرند که این مسجد را به تمام معنا تعریف و توصیف می کند.
پیرنشینها، اولین استقبال کننده از رهگذران کوچهاند. دو سکو که برای استراحت سالمندان و رهگذران در نظر گرفته شده بودند. این سکوها از خصوصیات مهم معماری ایرانی نیز هستند. در کتیبه مالیاتی قرارگرفته بر سردر مسجد، که ملامحمدمهدی نراقی را از تکالیف دیوانی محمدشاهقاجار معاف میکند، ۳۲ هنر متفاوت به کار رفته است.
در دو لنگه در ورودی مسجد، با به کار رفتن ۶۶۶۶ میخ در آنها، نمادی از آیات قرآنند. این میخها در را از هجوم دشمن و موریانه حفظ میکنند. روی دستههای در نیز دو بیت از سعدی خودنمایی میکنند:« زیبا تر از تو در نظرم هیچ منظری/ کس درنیامدست به این خوبی از دری / اول منم که در همه عالم نیامده / دیگر نیاورد چو تو فرزند مادری»
به محض ورود به داخل شبستان هر مسجدی اولین قسمتی که توجه ما را به خود جلب می کند “قبله و محراب”، شبستان مسجد آقا بزرگ بر خلاف بقیه مساجد و پیرو اصل رعایت تقارن توسط معمار؛کنار شبستان بنا شده است (نه در وسط).
جهت قبله ی محراب با عبارت ” یا قاضی الحاجات” مشخص شده است . اطراف محراب کتیبه ای با خط ثلث (سوره های شمس و اعلی) و از جنس ساروج وجود دارد . بالای محراب هم برای انعکاس بیشتر صدای پیش نماز در کل مسجد کانالی تعبیه شده است.
در گنبد بزرگ بنا، از حداقل تزئینات استفاده شده و به آن روحیهای عارفانه بخشیده است. این ویژگی بر خلاف معماری عصر صفوی است که از کاشی و رنگ برای تزئینات بنا به حد اعلا استفاده میشده است. استفاده از اصول اربعه اسلامی، یعنی یزدی بندی، مقرنس کاری، گره سازی و رسمی بندی در این بنا به گونه ای بوده است که توجه بازدید کننده را به گنبد جلب کند.
پوسته آجری و تزئینی بیرونی گنبد مسجد در آسمان شهر می درخشد، پوسته قوس دزد باربر در اندرونی که وزن بار گنبد معلق را بر خود گرفته و به کمک جداره های خشخاشی درون آهیانه (جمجمه) به ساق گنبد و دیواره های اطراف منتقل می سازد و پوسته عرقچین زیرین که نمای طاق مقصوره و گنبدخانه را مدوّن ساخته است.
فضای داخلی گنبد با کتیبهای از سوره فتح تزئین شده است. گنبد این مسجد، دولایه مجزا دارد و از بزرگترین گنبدهای آجری محسوب میشود. ارتفاع نوک گنبد از سقف مسجد ۱۸ متر و محیط دایره آن نیز ۵۰ متر است. دو گلدسته نیز روی دو اتاق گوشواره گنبدخانه خودنمایی میکند. گنبد حدود ۶ متر از گلدستهها بلندتر است و بسیار در کنار آنها خودنمایی میکند.
همه اجزا و عناصر معماری مسجد آقابزرگ نمایش کثرت در وحدت است به گونه ای که انسان را محصور و مجذوب می کند .
خلوص فضایی ، ثبات و سکون، تعادل و توازن، نظم و هماهنگی وحدت آفرین و احترام برانگیز که در معماری این مسجد است همه و همه به راستی روح را به پرواز در می آورد و مبیّن عشق و ایمان و ذوق هنر معماران و هنرمندان است که تمام زیبایی های اطراف خود را در خور عظمت و جلال خالقشان می دانند.
بهترین زمان بازدید
به گواهی بیشتر بازدیدکنندگان مسجد آقابزرگ ، تجربه غروب آفتاب در مسجد بینظیر است. نورپردازی مسجد با لامپهای رنگی جلوهای ویژه به معماری بنا میبخشد. بهتر است برای بازدید از مسجد حداقل دو ساعت زمان در نظر بگیرید تا در کنار بازدید از جاذبههای دیگر شهر زیبای کاشان، مانند باغ فین و خانه طباطباییها، از زیباییهای این مجموعه نیز لذت ببرید.
